Համաշխարհային տնտեսական կայունության ամենամեծ սպառնալիքները
robertsrob/Getty Images
Միջազգային տնտեսական ասոցիացիան (IEA) վերջերս ավարտեց իր 20-րդ Համաշխարհային կոնգրեսը Կոլումբիայի Մեդելին քաղաքում: Այս եռամյա միջոցառումը համախմբում է գիտնականների ամբողջ աշխարհից՝ կիսվելու և քննարկելու վերջին զարգացումները տնտեսական մտածողության մեջ: Այս տարվա հրատարակությունն ընդգծեց ոլորտի որոշ հիմնական ենթադրությունների վերագնահատման հրատապությունը: Գլոբալ Հարավում արագ սրվող պարտքային ճգնաժամը, թեև համաժողովի անմիջական ուշադրության կենտրոնում չէր, սակայն ստվեր գցեց դրա վրա: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Քաուշիկ Բասուն(Kaushik Basu) project-syndicate-ում:
IEA-ն հիմնադրվել է 1950 թվականին, որի առաջին նախագահ ընտրվեց Ջոզեֆ Շումպետերը: Այդ ժամանակից ի վեր կազմակերպությունը ղեկավարել են աշխարհի ամենահայտնի տնտեսագետներից մի քանիսը, այդ թվում՝ Փոլ Սամուելսոնը, Յանոս Կորնայը, Քենեթ Ջ. Էրոուն և այլք: Քանի որ համաշխարհային տնտեսությունն ավելի ու ավելի է լարվում մատակարարման շղթայի խափանումներով՝ պայմանավորված պատերազմով Ուկրաինայում, COVID-19 համաճարակի հետևանքներով և անորոշության ամպով, որը կախված է Իսրայելի և ՀԱՄԱՍ-ի միջև մարտերի վրա, այս տարվա Կոնգրեսը կտրուկ թեթևացրեց այս սարսափելի մարտահրավերները( this year’s Congress has thrown these daunting challenges into sharp relief):
Քանի որ համաշխարհային տնտեսությունը ենթարկվում է հիմնարար վերափոխման, որոշ խորը ենթադրություններ, որոնց վրա հիմնվել են տնտեսագետները, նույնպես պետք է զարգանան զարգանա: Զարմանալի չէ, որ այս տարվա Կոնգրեսի բազմաթիվ ելույթները կենտրոնացած էին թվային տեխնոլոգիաների և սոցիալական մեդիայի ազդեցության վրա աշխատանքի, աշխատավարձի և անհավասարության վրա: Մյուսները կենտրոնացած էին գլոբալիզացիայի փոփոխվող բնույթի, միաբևեռից բազմաբևեռ տնտեսական կարգի անցման և դեմոկրատական ինստիտուտների էրոզիայի վրա՝ պոպուլիստական ազգայնականության աճի պայմաններում:
Ո՞րն է այն գաղափարը (կամ բառը), որը կսահմանի 2024 թվականը միջազգային հարաբերություններում
Դենի Քուահի(Danny Quah) դասախոսությունն ընդգծեց այն արագությունը, որով փոփոխվում է համաշխարհային տնտեսությունը: Հիմնվելով Ժան-Մարի Գրեթերի և Նիկոլ Ա. Մաթիսի( Jean-Marie Grether and Nicole A. Mathys) ավելի վաղ ուսումնասիրությունների վրա, ինչպես նաև իր նախկին հետազոտությունների վրա՝ Քուահը ցույց տվեց համաշխարհային տնտեսության փոփոխվող ծանրության կենտրոնը, որը նա սահմանում է որպես «աշխարհագրական տնտեսական գործունեության միջին լոկացիա»։ 1980 թվականին նա ցույց տվեց, որ այս կենտրոնը գտնվում էր Ատլանտյան օվկիանոսի մեջտեղում՝ արտացոլելով Հյուսիսային Ամերիկայի և Արևմտյան Եվրոպայի գերիշխանությունը տվյալ ժամանակահատվածում:
Երբ Արևելյան Ասիայի տնտեսությունները բարձրացան, համաշխարհային տնտեսական ծանրության կենտրոնը սկսեց տեղափոխվել դեպի արևելք: Քուահը գնահատում է, որ մինչև 2008 թվականը այն մոտեցել է Թուրքիայի Իզմիրին և շարունակել շարժվել դեպի արևելք՝ պայմանավորված Հնդկաստանի և Չինաստանի տնտեսությունների արագ աճով: Նա կանխատեսում է, որ մինչև 2050 թվականը աշխարհի տնտեսական կենտրոնը կտեղակայվի Հնդկաստանի և Չինաստանի միջև՝ բացելով հնարավորությունները, բայց նաև խթանելով աշխարհաքաղաքական լարվածությունը և առաջացնելով նոր սպառնալիքներ:
Հատկապես աճող ավտորիտարիզմը շարունակում է մնալ համաշխարհային տնտեսական անորոշության հիմնական շարժիչ ուժը:
Անշուշտ, պոպուլիստական աճը մասամբ հասկանալի պատասխան է երկրի ներսում աճող անհավասարության և սոցիալական շարժունակության նվազմանը, ինչպես նշեց Ադամ Շեյդլը (Adam Szeidl) Կոնգրեսի իր ելույթում: Հիասթափված արևմտյան ընտրողների միտումը՝ սիրաշահելու աջակողմյան առաջնորդներին, տարակուսելի է, այնուամենայնիվ այս քաղաքական գործիչների նախընտրած քաղաքականությունը, հավանաբար, կսրի այն խնդիրները, որոնք նրանք մտադիր են լուծել:
Ֆինանսական ճգնաժամը կարող է ծայրահեղ աջ ավտորիտարներին տրամադրել այն թափը, որն անհրաժեշտ է արևմտյան քաղաքականության վրա գերիշխելու համար:
Չնայած երկարատև տնտեսական անկման մռայլ կանխատեսումներին, համաշխարհային տնտեսությունը հաջողությամբ խուսափեց ռեցեսիայից 2023 թվականին: Սա մեծապես տեղի ունեցավ ԱՄՆ-ում անսպասելիորեն կայուն ՀՆԱ-ի և աշխատատեղերի աճի շնորհիվ: Թեև սա որոշ տնտեսագետների ստիպել է համար զգուշավոր լավատեսական հեռանկարներ ընդունել 2024 թվականի, ես կարծում եմ, որ նման ինքնագոհությունը սխալ է:
Նոր լավատեսությունը կարելի է վերագրել վերլուծաբաններին, որոնք միտված են կենտրոնանալ հարուստ երկրների վրա համաշխարհային տնտեսության վիճակը գնահատելիս։ Ավելի մանրակրկիտ վերլուծությունը տալիս է աշխարհի տնտեսական լանդշաֆտի ավելի տխուր պատկերը: Ի տարբերություն 2008-09 թվականների Մեծ անկման(Great Recession of 2008-09), որը առաջացել է ԱՄՆ բնակարանային շուկայի փլուզմամբ, համաշխարհային տնտեսական կայունության ամենամեծ սպառնալիքն այսօր գալիս է զարգացող աշխարհից:
Ինչպես լուծել մոլորակի մեծագույն մարտահրավերը
COVID-19 համաճարակի ժամանակ աշխարհի գրեթե բոլոր երկրները ստիպված էին ավելացնել պետական ծախսերը։ Բայց մինչ զարգացած և միջին եկամուտ ունեցող երկրները ռեսուրսներ ունեին պատվաստանյութեր, դեղեր և սարքավորումներ ձեռք բերելու համար, ցածր և միջին եկամուտ ունեցող տնտեսությունները զանգվածաբար փոխառություններ են վերցրել՝ հաղթահարելու համաճարակը և դրան հաջորդած պարենային և էներգետիկ ճգնաժամերը: Սա տասնյակ երկրներին թողել է պարտքային անհանգստության կամ դրա բարձր ռիսկի տակ՝ ընդգծելով հատուկ նայելու անհրաժեշտությունը զարգացող աշխարհին:
Համաշխարհային բանկի Միջազգային պարտքի վերջին զեկույցի համաձայն՝ աշխարհի ամենաաղքատ երկրներն ամենաշատն են տուժել սուվերեն պարտքի ճգնաժամից: Նրանց արտաքին պարտքի սպասարկումը, որը 2022 թվականին հասել է 88,9 միլիարդ դոլարի պատմական առավելագույնին, կանխատեսվում է, որ 2023-24 թվականներին կաճի 40 տոկոսով:
Այս մասին բավականաչափ չի գրվում, սակայն անհրաժեշտ է միջազգային հրատապ միջամտություն՝ թույլ չտալու իրավիճակի սրումը: Թեև ներկայիս ճգնաժամը չի կարող ունենալ 2008 թվականի ԱՄՆ հիփոթեքային վարկերի շուկայի փլուզման անմիջական գլոբալ ազդեցությունը, դրա հնարավոր երկարաժամկետ հետևանքները կարող են լինել հեռուն գնացող: Հատկանշական է, որ սա կարող է սրել միգրացիոն ճգնաժամը՝ հետագայում խթանելով աջակողմյան պոպուլիզմի աճը զարգացած աշխարհում:
Թեև IEA-ի հնգօրյա Կոնգրեսը Մեդելինում կարծես թարմ օդ էր, զարգացող աշխարհի պարտքային ճգնաժամի դեմ պայքարը պահանջում է ավելին, քան առաջադեմ հետազոտություն: Միջազգային հանրությունը, հատկապես բազմակողմ կառույցները, ինչպիսին է Համաշխարհային բանկը, պետք է վճռականորեն գործեն նախքան իրավիճակը վերահսկողությունից դուրս կգա:
