Հերոսից մինչև Թիրախ. Կենտրոնական բանկերի փոփոխվող դերը և անկախության ճգնաժամը

Կենտրոնական Բանկի Անկախություն. Ինչու՞ է Այն Կարևոր և Ինչու՞ է Այն Վտանգված

Վերջին տարիներին աշխարհը ականատես եղավ աննախադեպ իրավիճակի. ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի սուր հարձակումները Դաշնային պահուստային համակարգի նախագահ Ջերոմ Փաուելի վրա ոչ միայն ցնցեցին շուկաները, այլև բուռն քննարկումներ առաջացրին կենտրոնական բանկի անկախության շուրջ՝ մի թեմա, որը խորը սահմանադրական և տնտեսական հետևանքներ ունի: Բայց ի՞նչ է իրականում նշանակում կենտրոնական բանկի անկախությունը, և ինչու՞ է այն այդքան կարևոր մեր տնտեսական կայունության համար: Այս մասին գրում է հոդվածի հեղինակ Օտմար Իսինգը project-syndicate-ում։

Ի՞նչ է Կենտրոնական Բանկի Անկախությունը, և Ինչու՞մն է Խնդիրը

Կենտրոնական բանկի անկախությունն այն է, երբ դրամավարկային քաղաքականություն որոշողները կարողանում են որոշումներ կայացնել առանց քաղաքական ճնշման: Սա նշանակում է, որ նրանք գործում են բացառապես օրենսդիրի կողմից իրենց տրված մանդատի շրջանակներում, այլ ոչ թե քաղաքական գործիչների քմահաճույքով: Չնայած որոշ քննադատներ կարծում են, որ «չընտրված բյուրոկրատներին» դրամավարկային քաղաքականության վերահսկողությունը հակադեմոկրատական է, պատմությունը ցույց է տալիս դրա անհրաժեշտությունը։ Ի վերջո, օրենսդիր իշխանությունն է տալիս այս լիազորությունը, և նա կարող է նաև հետ կանչել այն:

Պատմության Դասերը. Ինչպես Հասանք Այս Կետին

Կենտրոնական բանկի անկախությունը որպես դրամական կայունության անհրաժեշտություն համեմատաբար նոր գաղափար է՝ ի հայտ գալով 1989-90-ականներին։ Այս գաղափարը ծնվեց 1970-ականների և 1980-ականների սկզբի երկնիշ գնաճի դառը դասերից հետո: Արևմտյան քաղաքական գործիչները հասկացան, որ երբ դրամավարկային քաղաքականությունը գտնվում է գործադիր իշխանության ձեռքում, միշտ կա կարճաժամկետ աճի և զբաղվածության գայթակղությունը՝ ի վնաս գների կայունության: Սա հանգեցնում է ավելի բարձր և անկայուն գնաճի: Ուստի, կառավարությունները գիտակցաբար որոշեցին զրկել իրենց այս լիազորությունից՝ հանուն ավելի մեծ տնտեսական կայունության:

Հիշո՞ւմ եք 1997 թվականը, երբ Միացյալ Թագավորության ֆինանսների նախարար Գորդոն Բրաունը անկախություն շնորհեց Անգլիայի բանկին: Նա հստակ հայտարարեց, որ նախկին համակարգը «չափազանց կարճատես էր» և հանգեցնում էր «կարճ, բայց անկայուն բումերի… և ավելի բարձր գնաճի, որին անխուսափելիորեն հաջորդում էր ռեցեսիան»: Բարեփոխումը նպատակ ուներ դրամավարկային քաղաքականությունը դարձնել «ավելի արդյունավետ, բաց, հաշվետու և զերծ կարճաժամկետ քաղաքական մանիպուլյացիայից»:

Անկախության Սպառնալիքները. Պատմությունը Կրկնվում է

Ինչպե՞ս ֆինանսավորել կայուն զարգացումը՝ սահմանափակ ռեսուրսների պայմաններում

Կենտրոնական բանկի անկախությունը, սակայն, խոցելի է քաղաքական կարծիքի փոփոխությունների նկատմամբ, հատկապես պոպուլիստական կուսակցությունների վերելքի պարագայում: Դոնալդ Թրամփի կրկնվող սպառնալիքները՝ հեռացնելու Ջերոմ Փաուելին և նշանակելու իր կամքով առաջնորդվող իրավահաջորդ, ցույց են տալիս համակարգի թուլությունը: Սա անմիջապես հիշեցնում է 1970-ականների սկիզբը, երբ Դաշնային պահուստային համակարգի նախագահ Արթուր Բըրնսը ենթարկվեց նախագահ Ռիչարդ Նիքսոնի ճնշմանը՝ տոկոսադրույքները իջեցնելու համար: Այդ դրվագը, որը համարվում է Դաշնային պահուստային համակարգի պատմության ամենաանփառունակ շրջաններից մեկը, իր գագաթնակետին հասավ 1970-ականների այսպես կոչված «Մեծ Գնաճով»: Չնայած այս դասերը պետք է որ հստակեցրած լինեին կենտրոնական բանկի անկախության հարցը, Թրամփի հռետորաբանությունը ցույց է տալիս հակառակը:

Երբ Հերոսները Շեղվեցին Ճանապարհից. Մանդատի Ընդլայնման Գինը

Զարմանալի է, բայց կենտրոնական բանկի անկախության շուրջ ներկայիս բանավեճը ծագեց հենց այն ժամանակ, երբ այս հաստատություններն իրենց հեղինակության գագաթնակետին էին: Տասնամյակներ շարունակ ապահովելով ցածր գնաճ և կայուն աճ՝ նրանք տոնվում էին որպես փրկիչներ Լեհման եղբայրների փլուզումից և 2007-08 թվականների համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամից հետո: Նրանց վճռական գործողությունները, հարկաբյուջետային քաղաքականություն մշակողների հետ միասին, կանխեցին աշխարհը երկրորդ Մեծ ճգնաժամի մեջ սուզվելուց:

Սակայն, ցավոք, դրամավարկային մարմինները կրակին յուղ լցրեցին՝ ընդլայնելով իրենց մանդատը դեպի այն ոլորտներ, որոնք ավանդաբար վերապահված էին խորհրդարաններին և կառավարություններին: Թեև Ալան Գրինսփանի (ով Դաշնային պահուստային համակարգի նախագահ էր 1987-2006 թվականներին) շուրջ ստեղծված անհատի պաշտամունքն արդեն հասել էր անհեթեթ չափերի, այս պաշտամունքը տարածվեց ողջ կենտրոնական բանկային աշխարհում: Համաշխարհային ֆինանսական շուկաների մասնակիցները ողջունեցին կենտրոնական բանկերի ընդլայնողական դրամավարկային քաղաքականությունը 2007-08 թվականների ճգնաժամից հետո և բարձրացրին սպասումները, թե ինչ կարող են նրանք անել: Այս չափազանց բարձր սպասումներն անխուսափելիորեն հանգեցրին հիասթափության, և կենտրոնական բանկերը լուրջ հեղինակության հարված ստացան:

Ե՛վ տեսությունը, և՛ փորձը ցույց են տալիս, որ ընդլայնողական դրամավարկային քաղաքականությունը չի կարող երկարաժամկետ կտրվածքով ավելացնել զբաղվածությունը և աճը: Այն, ինչ այն կարող է անել, ապահովել է դրամական կայունություն և ցածր գնաճ՝ կայուն աճի և սոցիալական արդարության հիմքերը: Ընդլայնելով իրենց մանդատի սահմանները՝ դրամավարկային մարմինները ներգրավվեցին հարկաբյուջետային քաղաքականության մեջ և առաջացրին գնաճ՝ հենց այն, ինչ կենտրոնական բանկի անկախությունը նպատակ ունի կանխելու:

Անշուշտ, ճգնաժամի ընթացքում տոկոսադրույքների կտրուկ կրճատումների և կառավարական պարտատոմսերի զանգվածային գնումների որոշումը կարևոր էր տնտեսական աղետը կանխելու համար: Սակայն որքան երկար շարունակվեց քանակական մեղմացումը սուր ճգնաժամի անցնելուց հետո, նույնիսկ երբ գնաճը գերազանցում էր 2%-անոց թիրախը, այնքան ավելի քիչ հիմնավորված դարձավ: Կենտրոնական բանկիրները կասկածվում էին երկարաժամկետ տոկոսադրույքները նվազեցնելու փորձի մեջ՝ դրանով իսկ հեշտացնելով կառավարական ֆինանսավորումը (և հնարավոր է՝ աջակցելով թույլ բանկերին): Միևնույն ժամանակ, կենտրոնական բանկերին տրվեցին նաև լրացուցիչ պարտականություններ բանկային վերահսկողության և մակրոպրուդենցիալ քաղաքականության ոլորտներում, ինչն էլ ավելի մշուշեց դրամավարկային և կառավարական քաղաքականության միջև սահմանները:

Ապագայի Հայացք. Ինչպե՞ս Պահպանել Անկախությունը

Տարիներ շարունակ կենտրոնական բանկի անկախությունը համարվում էր ինքնին հասկանալի: Սակայն այդ դարաշրջանը, կարծես, ավարտվել է, մասամբ դրամավարկային մարմինների սեփական գործողությունների պատճառով: Որքան քիչ կենտրոնական բանկերը դուրս գան իրենց մանդատի սահմաններից, այնքան քիչ կվտանգեն իրենց անկախությունը: Միայն մանդատի վրա կենտրոնանալը պահանջում է որոշակի չափի խոնարհություն և մշտական հիշեցում այն բանի մասին, թե ինչ կարող է և չի կարող անել դրամավարկային քաղաքականությունը:

Հիմնական տերմինների բառարան

• Կենտրոնական բանկի անկախություն (Central Bank Independence): Վիճակ, երբ դրամավարկային քաղաքականություն որոշողները կարող են որոշումներ կայացնել առանց քաղաքական ճնշման, գործելով բացառապես օրենսդրական մանդատի շրջանակներում։
• Դրամական կայունություն (Monetary Stability): Տնտեսության վիճակ, երբ գների մակարդակը համեմատաբար կայուն է, և գնաճը ցածր է կամ բացակայում է։
• Երկնիշ գնաճ (Double-Digit Inflation): Գնաճի մակարդակ, որը հասնում է կամ գերազանցում է 10%-ը։ Նշված է որպես հիմնական պատճառներից մեկը կենտրոնական բանկի անկախության գաղափարի ծագման համար։
• Գորդոն Բրաուն (Gordon Brown): Միացյալ Թագավորության նախկին ֆինանսների նախարար, ով 1997 թվականին անկախություն շնորհեց Անգլիայի բանկին։
• Անգլիայի բանկ (Bank of England): Միացյալ Թագավորության կենտրոնական բանկը, որին անկախություն շնորհվեց 1997 թվականին։
• Պոպուլիստական կուսակցություններ (Populist Parties): Քաղաքական կուսակցություններ, որոնք հաճախ մարտահրավեր են նետում գործող հաստատություններին և հակված են միջամտելու կենտրոնական բանկերի գործունեությանը՝ կարճաժամկետ քաղաքական շահերի համար։
• Արթուր Բըրնս (Arthur Burns): Դաշնային պահուստային համակարգի նախագահ 1970-ականների սկզբին, ով ենթարկվել է նախագահ Ռիչարդ Նիքսոնի ճնշմանը։
• Մեծ Գնաճ (Great Inflation): 1970-ականների ընթացքում ԱՄՆ-ում տեղի ունեցած գնաճի երկարատև և բարձր ժամանակաշրջանը, որը հաճախ կապվում է քաղաքական միջամտությունների հետ։
• Լեհման եղբայրների փլուզում (Lehman Brothers Collapse): 2008 թվականին Lehman Brothers ներդրումային բանկի սնանկացումը, որը համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի խորացման հիմնական իրադարձություններից մեկն էր։
• 2007-08 թվականների համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամ (2007-08 Global Financial Crisis): Խոշոր համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամ, որի ընթացքում կենտրոնական բանկերը կարևոր դեր խաղացին տնտեսական փլուզումը կանխելու գործում։
• Ալան Գրինսփան (Alan Greenspan): Դաշնային պահուստային համակարգի նախագահ 1987-2006 թվականներին, ում շուրջ ստեղծվել էր «անհատի պաշտամունք»՝ նրա հեղինակության և ազդեցության պատճառով։
• Հեղինակության հարված (Reputation Blow): Վնաս կամ անկում կենտրոնական բանկի հեղինակության կամ վստահության մակարդակում։
• Քանակական մեղմացում (Quantitative Easing): Դրամավարկային քաղաքականություն, որի դեպքում կենտրոնական բանկը գնում է մեծ քանակությամբ պետական պարտատոմսեր կամ այլ ակտիվներ՝ տնտեսության մեջ փողի առաջարկը մեծացնելու և տոկոսադրույքները նվազեցնելու համար։
• Բանկային վերահսկողություն (Banking Supervision): Կենտրոնական բանկի կամ այլ կարգավորող մարմնի կողմից բանկերի գործունեության վերահսկողություն՝ ֆինանսական համակարգի կայունությունն ապահովելու համար։
• Մակրոպրուդենցիալ քաղաքականություն (Macroprudential Policy): Քաղաքականություն, որն ուղղված է ողջ ֆինանսական համակարգի կայունության պահպանմանը՝ կանխելով համակարգային ռիսկերը։