Եվրահանձնաժողովի կառավարման համակարգի բարեփոխման գործընթացը 2000-2010թթ.

Եվրահանձնաժողովի կազմավորման հայեցակարգային հիմքերը

Եվրահանձնաժողովի շրջանակներում ներքին վարչարարության իրականացման առանձնահատկություններն ու ֆորմալ սկզբունքները

Պրոդիի հանձնաժողովի կառավարման համակարգի բարեփոխումները

Եվրահանձնաժողովի կառավարման համակարգի բարեփոխումները Բարոզուի նախագահության շրջանում

---

Եվրահանձնաժողովի կազմավորման հայեցակարգային հիմքերը

Եվրոպական Միության (ԵՄ) և Եվրոպական Ընկերակցության ինստիտուցիոնալ համակարգում Եվրոպական Հանձնաժողովը չափազանց կարևոր տեղ է զբաղեցնում: Այն Եվրոպական Ընկերակցությունների[1] և Եվրոպական Միության առաջատար ինստիտուներից է: Եվրոպական հանձնաժողովը քաղաքականապես լիովին անկախ է (մասնավորապես կախված չէ Եվրամիության անդամ պետությունների քաղաքական կողմնորոշումից ու ենթակա չէ որևէ ազգային-պետական մակարդակի կառույցի) և ներկայացնում է ընդհանուր ԵՄ շահերը:  Գործնականում Եվրահանձնաժողովը ԵՄ ինստիտուցիոնալ համակարգի շարժիչ ուժն է: Ստեղծման առաջին իսկ պահից այն դե ֆակտո հանդես է եկել և ներկայումս էլ հանդես է գալիս որպես Եվրոպական Ընկերակցության և Եվրոպական Միության գործադիր իշխանության իրականացման համար պատասխանատվություն կրող ինստիտուտ, չնայած այն հանգամանքին, որ Եվրոպական Հանձնաժողովի այս առաքելությունը «Հիմնադիր Պայմանագրերում» որևէ դրույթով ամրագրված չէ: Իր գոյության բոլոր ժամանակաշրջաններում Եվրոպական Հանձնաժողովը օժտված է եղել բավականին լայն լիազորություններով, որպեսզի կարողանա արդյունավետորեն իրականացնել գործադիր իշխանության մարմնի կարևոր  առաքելությունը[2]:

«Եվրահանձնաժողովը հանդես է գալիս օրենսդրական նախաձեռնությամբ, առաջարկում է քաղաքականության ու գործունեության ծրագրեր, պատասխանատու է Եվրոպական խորհրդարանի և ԵՄ խորհրդի որոշումների իրականացման համար»[3]: Ներկայումս այն ունի քսանյոթ անդամներ, համապատասխան Եվրամիության անդամ երկրների թվի, յուրաքանչյուր երկրից մեկ ներկայացուցիչ: Սակայն Եվրահանձնաժողովն այն տարբերակով, որին ականատես ենք այսօր զարգացման ու վերափոխումների երկար ճանապարհ է անցել: Ուստի Եվրոպական հանձնաժողովի մասին առավել ամբողջական ու համակարգված պատկերացում կազմելու համար և նրա տեղն ու դերը ԵՄ և Եվրոպական Ընկերակցության ինստիտուցիոնալ համակարգում հասկանալու համար, անհրաժեշտ է  հետադարձ հայացք գցել դեպի նրա անցած ուղուն: Ինչպես նաև անհրաժեշտ է պատկերացում կազմել այն բոլոր լիազորությունների ու պարտականությունների մասին, որ ունի Եվրոպական հանձնաժողովը, նրա ներքին վարչարարության ու քաղաքական, տեխնիկական առանձնահատկությունների մասին:

Եվրոպական միությունում Եվրոպական հանձնաժողովը շատ կարևոր տեղ է զբաղեցնում: Ընդհանրապես հանրային կառավարման բնագավառում Եվրոպական միությունը նախադեպը չունեցող երևույթ է, մինչդեռ այդ կառույցի տրանսֆորմացիան ամենևին չի ավարտվել ու մասնագետի համար էլ ավելի մեծ հետաքրքրություն է ներկայացնում կառույցի համակողմանի վերլուծությունը, ինչը հնարավորություն կտա որոշակի ընդհանրացումներ կատարելու ու փորձելու կանխատեսել կառույցի զարգացման հետագա դինամիկան: «Եվրամիության հիմնական կառույցներն են` Եվրոպական խորհուրդը, Եվրամիության խորհուրդը, Եվրոպական հանձնաժողովը, Եվրոպական խորհրդարանը»[4]:

Եվրոպական խորհուրդը[5] սահմանում է Եվրամիության ընդհանուր քաղաքական ուղղությունը և առաջնահերթությունները: Եվրոպական խորհուրդը կազմված է անդամ երկրների ղեկավարներից կամ կառավարությունների ղեկավարներից, խորհրդի նախագահից և Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահից:

Եվրոպական միության խորհուրդը[6] ԵՄ որոշում կայացնող հիմնական կառույցն է: Անդամ երկրների նախարարները հանդիպում են Եվրամիության խորհրդի շրջանակներում: Կախված օրակարգում ընդգրկված հարցի բնույթից` յուրաքանչյուր երկիր խորհրդում ներկայացվում է համապատասխան ոլորտի պատասխանատու նախարարի կողմից (արտաքին գործերի, ֆինանսների, սոցիալական հարցերի, տրանսպորտի, գյուղատնտեսության և այլն):

Եվրոպական խորհրդարանը[7] Եվրամիության միակ ուղղակիորեն ընտրվող կառույցն է: Խորհրդարանի անդամներն ընտրվում են հինգ տարի ժամկետով Եվրամիության բոլոր անդամ երկրների ընտրողների կողմից: Ներկայումս խորհրդարանն ունի 736 անդամ:

«Եվրոպական հանձնաժողովը Եվրամիության գործադիր մարմինն է: Այն իրականացնում է ԵՄ ընդհանուր ներկայացուցչությունը և շահերի պաշտպանությունը: Այն նախագծում է եվրոպական նոր օրենքներ, իրականացնում է ԵՄ առօրյա քաղաքականությունը և տնօրինում է ԵՄ ֆինանսական միջոցները: Հանձնաժողովը նաև հետևում է ԵՄ օրենքների և պայմանագրերի կատարմանը»[8]: Հանձնաժողովը պաշտպանում է ողջ եվրոպական միության ընդհանուր շահերը: Եվրոպական հանձնաժողովը կազմում է մի շարք օրինագծեր, որոնք ներկայացնում է Եվրոպական խորհրդարանին, իսկ վերջում հաստատվում ԵՄ խորհրդի կողմից[9]:

Նման ինստիտուտների առկայությամբ Եվրոպական միությունը տեղին է նույնականացնել պետության հետ, ինչին մենք ականատես են մի շարք հետազոտությունների մեջ, մասնավորապես ԱՄՆ Կենտրոնական հետախուզության վարչության «World Factbook» կոչվող հետազոտությունների մեջ պետությունների շարքում ներկայացվում է նաև Եվրոպական միությունը. ճիշտ է Եվրամիությունը բնորոշող ցուցիչները այդ հետազոտության մեջ զուտ անդամ երկրների համապատասխան ցուցիչների միագումարն է ներկայացված[10]:

Եվրոպական հանձնաժողովը (Եվրահանձնաժողով կամ երբեմն նաև անվանվում է Հանձնաժողով) առաջին անգամ ստեղծվել է 1951թ. ապրիլի 18-ին Փարիզում Եվրոպական ածխի և պողպատի ընկերակցության (ԵԱՊԸ) հիմնադրման մասին պայմանագրով[11] (համարվում էր այդ կառույցի «Բարձրագույն իշխանության մարմինը» կամ «Բարձրագույն ղեկավար մարմինը»): Ներկայիս Եվրոպական հանձնաժողովի իրավանախորդը հանդիսացող Բարձրագույն ղեկավար մարմնի վրա պարտավորություն էր դրված առաջին հերթին ապահովել Փարիզի պայմանագրի դրույթներով ամրագրված խնդիրների ու նպատակների իրականացումը (ԵԱՊԸ պայմանագրի 8-րդ հոդված): Բարձրագույն ղեկավար մարմնի ձեռքերում կենտրոնացված էր բավականին լայն իշխանություն` սկսած նորմատիվ ակտերի ընդունումից (ԵԱՊԸ պայմանագրի 14-րդ հոդված), վերջացրած դրանց կիրառման ապահովմամբ, ինչն արտահայտում էր այս ինստիտուտի վերպետական բնույթը: Փաստորեն, Բարձրագույն ղեկավար մարմինը տվյալ ժամանակահատվածում իրականացնում էր նաև օրենսդրական գործունեություն, ինչը դժվար թե գործադիր իշխանության մարմնին բնորոշ գործառույթ համարել:

Այն դադարեցրեց իր գործունեությունը 2002թ., քանի որ պայմանագիրը կնքվել էր 50 տարի ժամկետով: Տարիների ընթացքում Հանձնաժողովը ենթարկվել է բազմաթիվ փոփոխությունների՝ կառուցվածքային, ինստիտուցիոնալ և անգամ բովանդակային[12]:

Բարձրագույն ղեկավար մարմնի վերպետական բնույթը արտահայտվում է ոչ միայն իր իշխանական լիազորությունների, այլև նրա կազմավորման, կառուցվածքի և գործունեության կարգի մեջ: Չնայած այն հանգամանքին, որ Բարձրագույն ղեկավար մարմնի (Եվրոպական Հանձնաժողով) առաջին նախագահ ֆրանսիացի Ժան Մոնեն առաջարկում էր, որ վերպետական հատկանիշներով օժտված այդ ինստիտուտը բաղկացած լինի 5 անդամից, այնուամենայնիվ Փարիզի պայմանագիրը կերտողները այդ պայմանագրում սահմանեցին 9 անդամից բաղկացած կազմ^[13]:

Հանձնաժողովի անդրանիկ աշխատանքային գործունեությունը մեկնարկել է 1952թ. օգոստոսի 10-ից Լյուքսեմբուրգում: Փարիզի պայմանագրի 10-րդ հոդվածի համաձայն անդամ-պետություները այդ կառույցում պետք է ներկայացված լինեին առնվազն մեկ և առավելագույնը երկուսից ոչ ավելի անդամներով: Վեց անդամ-պետություներից միայն Ֆրանսիան և Արևմտյան Գերմանիան էին, որ ներկայացված էին երկուական անդամով, մյուսները ունեին յուրաքանչյուրը մեկական անդամ, իսկ  իններորդ անդամը կոոպտացիայի (ինքնահամալրման) սկզբունքով  ընտրվում էր ութ անդամների կողմից որպես նախագահ: Նրանք բոլորը նշանակվում էին 6 տարի ժամկետով: Բարձրագույն ղեկավար մարմնի անդամներն անկախ իրենց ազգային պատկանելությունից իրենց լիազորություններն իրականացնելիս համարվում էին անկախ, որի ապահովման համար սահմանված էին մի շարք երաշխիքներ: Նրանք իրենց գործունեության ընթացքում կաշկանդված չէին իրենց ազգային պետության ցուցումներով և գործում էին Ընկերակցության շահերից ելնելով: Այս հանգամանքը ևս ընդգծում է այս ինստիտուտի վերպետական բնույթը:

1957թ. և 1958թ. Հռոմի պայմանագրերի հենքով ստեղծվեցին ևս երկու նոր ընկերակցություններ (կառույցներ) Եվրոպական ածխի և պողպատի ընկերակցության հետ միասին` Եվրոպական տնտեսական ընկերակցությունը (ԵՏԸ)[14] և Ատոմային էներգիայի եվրոպական ընկերակցությունը (Եվրատոմ)[15]: Սակայն  դրանց  գործադիր ղեկավարությունը  կոչվում էին «Հանձնաժողովներ», ի տարբերություն վերը նշված «Բարձրագույն իշխանության մարմնի»[16]:

Վերը նշված փոփոխությունից բացի 1957 թվականի Հռոմի պայմանագրերով Բարձրագույն ղեկավար մարմինը վերանվանվեց Հանձնաժողով, իսկ Միաձուլման պայմանագրի կնքումից և ուժի մեջ մտնելուց հետո այն սկսեց պաշտոնապես անվանվել «Եվրոպական Ընկերակցությունների Հանձնաժողով»: Ինչ վերաբերում է «Եվրոպական Հանձնաժողով» անվանմանը, ապա այն ոչ պաշտոնական բնույթ է կրում և Եվրոպական Միության կազմավորումից հետո լայնորեն օգտագործվում է զանգվածային լրատվության միջոցներով, գիտական ու ուսումնական աշխատություններում, քաղաքական ելույթների ժամանակ, որոշ դեպքերում նույնիսկ պաշտոնական փաստաթղթերում (Հաշվի առնելով «Եվրոպական Հանձնաժողով» անվանման լայն կիրառությունը մենք ևս կօգտագործենք այդ անվանումը):

Անվան փոփոխության պատճառը գործադիր  մարմին ու Խորհրդի (նկատի ունենք Եվրոպական միության խորհուրդը) միջև հարաբերությունների մեջ էր: Բարձրագույն ղեկավար մարմնի ձեռքերում կենտրոնացված լայն իշխանությունը 1957 թվականի Հռոմի պայմանագրերի ուժի մեջ մտնելուց հետո վերաբաշխվեց և «որոշումների ընդունման կենտրոնը» դարձավ Նախարարների Խորհուրդը (ներկայիս ԵՄ Խորհուրդը): Որոշ երկրներ, ինչպես  Ֆրանսիան, վերապահումներ ունեին գործադիր Բարձրագույն իշխանական մարմնի լիազորությունների առումով և ցանկանում էր սահմանափակել այն՝ ավելի լայն լիազորություններ տալով Խորհրդին[17]:

Նշենք, որ Եվրոպական հանձնաժողովի ձևավորման կարգում կատարվել են մի շարք փոփոխություններ և ի տարբերություն մյուս ազգային գործադիր մարմինների Եվրոպական հանձնաժողովն ունի որոշակի առանձնահատկություններ: Ձևավորման կարգի փոփոխություններում հատկանշական է այն, որ սկզբում հանձնաժողովի նախագահը, ինչպես նաև մյուս անդամները նշանակվում էին անդամ պետությունների  կառավարությունների համաձայնությամբ: Սակայն ժամանակի ընթացքում, մասնավորապես 1992 թվականի Եվրոպական Միության մասին պայմանագրով[18] Եվրոպական Հանձնաժողովի ձևավորման գործընթացին մասնակից դարձվեց նախ Եվրոպական խորհրդարանըը, իսկ 1997 թվականին կնքված Ամստերդամի պայմանագրով[19] փոփոխություններ  կատարվեցին նախ Եվրոպական Հանձնաժողովի նախագահի թեկնածուի առաջադրման և նշանակման ուղղությամբ[20]:

Եվրատոմի առաջին հանձնաժողովը ղեկավարում էր ֆրանսիացի Լուիս Արմանդը, իսկ գերմանացի Վատլեր Հալշտեյնը  ԵՏԸ հանձնաժողովը (1958-1967թթ.): Հատկապես Հալշտեյնը նախաձեռնեց Եվրոպական իրավունքի կոնսոլիդացման գործընթացը և սկսեց նշանակալի ազդեցություն ունենալ ազգային (պետական) օրենսդրության վրա: Սկզբնական շրջանում մեծ ուշադրության չարժանացավ, սակայն Եվրոպական դատարանի օգնությամբ, նրա Հանձնաժողովն ամրապնդեց իր հեղինակությունը, ինչն էլ հիմք հանդիսացավ հետագա հանձնաժողովների էլ ավելի լուրջ նախաձեռնությունների գործում[21]:

1965թ. բավականին տարաձայնություններ էին առաջացել Շառլ դը Գոլի ղեկավարած ֆրանսիական կառավարության և մյուս անդամ պետությունների միջև, հատկապես Միացյալ Թագավորության անդամագրման, Խորհրդարանում ուղիղ ընտրությունների, բյուջեի և այլ հարցերով: Առաջ եկավ այսպես կոչված  «դատարկ աթոռի» ճգնաժամը, որը վերաբերում էր առավելապես Ընդհանուր գյուղատնտեսական քաղաքականությանը: Այնուհանդերձ այդ ինստիտուցիոնալ ճգնաժամը լուծվեց հաջորդ տարվա ընթացքում, որն էլ արժեցավ Էթյեն Հիրշի Եվրատոմում, իսկ հետագայում նաև Հալշտեյնի ԵՏՀ նախագահության կորուստը, թեպետ վերջինս համարվում էր որպես բավականին «դինամիկ» առաջնորդ[22]:

Այդ երեք մարմինները, որոնք միասին կոչվում պայմանական «Եվրոպական գործադիրներ», գոյատևեցին մինչև 1967թ. հուլիսի 1, երբ ուժի մեջ մտած Միավորման  պայմանագրով (կամ Բրյուսելի պայմանագրով)[23] դրանք միաձուլվեցին  մեկ ընդհանուր մարմնի մեջ, որի նախագահությունն էլ ստանձնեց բելգիացի Ժան Ռեյը[24]:  Ռեյի հանձնաժողովի անդամների թիվը ժամանակավորապես բարձրացվեց մինչև տասնչորսի, մնացյալ բոլոր ապագա հանձնաժողովների անդամների թիվը կրճատվեց մինչև իննի, մեկական անդամ փոքր երկրներից (Բենիլյուքս) և երկուական մեծ երկրներից (Ֆրանսիա, ԳԴՀ, Իտալիա)[25]: Ռեյի հանձնաժողովն ավարտեց Եվրոպական համայնքի մաքսային միության ձևավորումը 1968թ.-ին և հզոր ընտրովի Եվրոպական խորհրդարան ձևավորման արշավը: Թեպետ Ռեյը համակցված ընկերակցությունների առաջին նախագահն էր, բայց Հալշտեյնն է համարվում է ժամանակակից Եվրահանձնաժողովի առաջին նախագահը[26]:

Հաջորդ հանձնաժողովները՝ իտալացի Մալֆաթիի (1970թ. հուլիսից 1972թ. մարտի 21).և նիդեռլանդցի Մանշոլթի (1972թ. ապրիլի 24-ից 1973թ. հունվարի 1), հաջողության հասան դրամական համագործակցության բնագավառում, հենց այդ հանձնաժողովների ժամանակ էլ տեղի ունեցավ  դեպի հյուսիս առաջին ընդլայնման նախաձեռնության իրագործումը 1973 թ.: Այդ  ընդլայնման արդյունքում  նոր Հանձնաժողովի  անդամների թիվը դարձավ  տասներեքը (Միացյալ Թագավորությանը, որպես  մեծ  պետության հնարավորություն տրվեց  ունենալու երկու հանձնաժողովականներ): Դա ֆրանսիացի Օրթոլիի հանձնաժողովն (1973թ. հունվարի 6-ից 1977թ. հունվարի 5) էր, որը միության ընդլայնման հարցերով էր զբաղվում տնտեսական  ու միջազգային անկայունության պայմաններում:

Համայքի արտաքին քաղաքական ներկայացուցչության գործընթացն սկսվել է 1977 թ. երբ նախագահ Ռոյ Ջենկինսը, ով որպես Միացյալ  Թագավորության «Լեյբորիստական» կառավարության  քարտուղար, դարձավ  առաջին նախագահը, ով Համայնքի անունից մասնակցեց «Մեծ ութնյակի» (այն ժամանակ դեռ «Մեծ յոթնյակի») գագաթնաժողովին[27]:

Ջենկինսի հանձնաժողովին (1977թ. հունվարի 6-ից 1981թ. հունվարի 6) հաջորդեց Լյուքսեմբուրգը ներկայացնող Գաստոն Թհորնի հանձնաժողովը (1981թ. հունվարի 6-ից 1985թ. հունվարի 65), երբ Համայնքը ընդլայնվեց դեպի հարավ, ինչպես նաև սկսեց գործել Եվրոպական միասնական ակտը[28]:

Առավել հիշարժան ու կարևոր գործունեություն է ծավալվել ֆրանսիացի Ժակ Դելորի ղեկավարած հանձնաժողովի (Դելորը երեք անգամ է ընտրվել Հանձնաժողովի նախագահ 1985-1994թթ.) կողմից, որը տվեց Համայնքի  զգացման  ուղղությունն  ու դինամիկան: Դելորը ու նրա «թիմակիցներն» համարվում են «եվրոյի հիմնադիր հայրերը»: Հենց այս շրջանում էր, որ ստորագրվեց Մաաստրիխտի պայմանագիրը Դելորի հանձնաժողովի աշխատանքը ղեկավարման երկրորդ ժամկետի ավարտին՝ 1992 թ., բավական բարձր է գնահատվել: Այդ առումով հայտնի պարբերականներից մեկում կարդում ենք. «Պարոն Դելորը փրկեց Եվրոպական համայնքը ընկճվածության զգացումից: Նա աշխատանքի էր անցել, երբ Եվրավատատեսությունը վատագույն մակարդակում էր: Թեպետ նա Ֆրանսիայի քիչ  հայտնի նախկին ֆինանսների  նախարար էր, բայց նա շունչ տվեց և  հույս առաջացրեց Եվրոպական համայնքում Նախագահության  առաջին փուլում՝ 1985-1988թթ. հիմնվում էր Եվրոպայի միասնական շուկայի հրամայականի վրա, իսկ երկրորդ նախագահության ժամանակ ավելի հավակնոտ նպատակներ առաջ քաշեց՝ տնտեսական, դրամավարկային և քաղաքական միության ձևավորման»[29]:.

Եվրահանձնաժողովի նախագահությունը Դելորից հետո ստանձնեց Լյուքսեմբուրգը ներկայացնող Ժակ Սանտերը (1995թ. հունվարի 23-ից 1999թ. մարտի 15), ով Եվրոպական խորհրդարանի պահանջով հարկադրված էր հրաժարական տալու 1999թ. կեղծիքի ու կոռուպցիայի մեջ ներգրավվածության հիմնավորմամբ: Սա առաջին անգամն էր, որ Եվրահանձնաժողովը հարկադրված էր լուծարվելու Խորհրդարանի պարտադրանքով[30]: Այնուամենայնիվ Սանտերի հանձնաժողովը իրականություն դարձրեց Ամստերդամի պայմանագիրը և հենց այդ Հանձնաժողովի գործունեության ժամանակ էր, որ հիմք դրվեց միասնական եվրոպական դրամական միավորին՝ եվրոյին: Իսկ առաջացած սկանդալի ուղղակի արդյունք եղավ նաև Եվրոպական հակակեղծիքային գրասենյակի ձևավորումը:

Սանտերի հանձնաժողովին փոխարինեց  իսպանացի Մանուել Մարինի գլխավորած հանձնաժողով (1999թ. մարտի 16-ից 1999 սեպտեմբերի 12), գործնականում հանձնաժողովի անդամները նույնն էին, ինչ Սանտերի հանձնաժողովում, միայն ղեկավարն էր փոխվել: Հենց այս պատճառով գիտական շրջանակներում երբեմն չի հիշատակվում Մարինի հանձնաժողովը՝ որպես Եվրոպական հանձնաժողովի առանձին փուլ:

Նոր հազարամյակի շեմին Եվրահանձնաժողովի գործառույթներն իր վրա վերցրեց իտալացի Ռոմանո Պրոդիի հանձնաժողովը (1999թ. սեպտեմբերի 13-ից մինչև 2004թ. հոկտեմբերի 31), իսկ 2004թ.նոյեմբերի 24-ից Եվրամիության գործադիր մարմնի ղեկավարում է ստանձնել է պորտուգալացի Ժոզե Մանուել Բարոզուի հանձնաժողովը: Այս հանձնաժողովների գործունեության մանրամասների ուսումնասիրությանը կանդրադառնանք աշխատանքի մյուս բաժիններում: Նախքան այդ մեզ համար անհրաժեշտ է պարզաբանել Եվրահանձնաժողովի ներքին վարչարարության առանձնահատկությունները, սկզբունքները, ինչպես նաև  կառավարչական գործունեության քաղաքական ու տեխնիկական յուրահատկությունները:

---

Եվրահանձնաժողովի շրջանակներում ներքին վարչարարության իրականացման առանձնահատկություններն ու ֆորմալ սկզբունքները

Եվրահանձնաժողովի գործունեության ընկալման համար չափազանց կարևոր է նաև անդրադառնալ կառույցի ներքին վարչարարության առանձնահատկություներին՝ Եվրահաձնաժողովի հիմնական ինստիտուտներին, ընթացակարգերին, նաև ֆորմալ սկզբունքներին՝ ընդհանուր գործառնության համակարգին[31]:

Իր պատմության ողջ ընթացքում եվրոպական հանձնաժողովը ենթարկվել է տարբեր տեսակի փոփոխությունների ինչպես իր ձևավորման կարգում, այնպես էլ իրավական կարգավիճակում: Ներկայումս Եվրոպական հանձնաժողովը բաղկացած է 27 անդամներից, որոնք ընտրվում են յուրաքանչյուր երկրից մեկական անդամ, որոնց լիազորության ժամկետը 5 տարի է[32]: Հանձնաժողովում կան նաև ոչ պաշտոնական անդամները, որոնց անվանում ենք հանձնակատարներ:

Այդ 27 հանձնաժողովականներից մեկն էլ հենց հանձնաժողովի նախագահն է: Նա Եվրոպական հանձնաժողովի ներքին կառուցվածքի առաջին և ամենավերին օղակը հանդիսանում է, ով ղեկավարում է այս ինստիտուտը: Եվրոպական Միության ինստիտուցիոնալ համակարգում Եվրոպական Հանձնաժողովի նախագահի պաշտոնը համարվում է բավականին բարձր պաշտոն: Եվրոպական Հանձնաժողովի նախագահին երբեմն անվանում են «եվրոպական կառավարության նախագահ»՝ ելնելով այն հանգամանքից, որ վերջինս հանդիսանում է այնպիսի մի ինստիտուտի ղեկավար, որը իր իրավական կարգավիճակով հիշեցնում է գործադիր իշխանություն իրականցնող մարմին:

Սկզբնական շրջանում Եվրոպական Հանձնաժողովի նախագահը նշանակվում էր արդեն հանձնակատար նշանակված անձանց թվից անդամ-պետություների կառավարություների փոխհամաձայնությամբ, այն էլ երկուս ու կես տարի ժամկետով: Սակայն 1999 թվականից ի վեր Եվրոպական Հանձնաժողովի նախագահի պաշտոնի ստանձման կարգը փոխվեց: Այժմ նախագահը առաջադրվում է Եվրոպական խորհրդի կողմից և վերահաստատվում է Եվրոպական խորհրդարանի կողմից, իսկ խորհուրդը հետագայում նորընտիր նախագահի համաձայնությամբ ընտրում է մյուս 26 անդամներին, որոնք առաջադրվում են իրենց երկրների կառավարությունների կողմից[33]:

Այս փոփոխություներից բացի, փոփոխության ենթարկվեց նաև Եվրոպական Հանձնաժողովի նախագահի պաշտոնավարման ժամկետը և նա սկսեց կառավարել հինգ տարի ժամկետով:

Եվրոպական Հանձնաժողովի արդեն նախկին նախագահ Ռոյ Ջենկինսը (1977-1981թթ.) հայտարարեց, որ «Եվրոպական Հանձնաժողովի նախագահի պաշտոնը անօգտակար աշխատանք է և այն հազիվ թե կարելի է ընդհանրապես աշխատանք անվանել այն պարզ պատճառով, որ նախագահը օժտված է մի շարք հակասական պարտականություներով և չունի իշխանություն: Արդյոք այս պայմաններում առանց երևակայության չափազանցման կարող ենք Եվրոպական Հանձնաժողովի նախագահին նմանեցնել Եվրոպայի կառավարության նախագահի հետ»[34]:

Ներկա պայմաններում Եվրոպական Հանձնաժողովի նախագահ աշխատելու դեպքում  Ռոյ Ջենկինսը հազիվ թե նման հայտարարություն աներ դրա սահմանափակ լիազորությոնների վերաբերյալ: Եվրոպական Միության ինստիտուցիոնալ համակարգում  Եվրոպական Հանձնաժողովի նախագահը դասվում է բարձրագույն պաշտոնատար անձանց թվին և օժտված է լայն լիազորություներով: Նա որոշում է Եվրոպական Հանձնաժողովի ամբողջ աշխատանքի «քաղաքական ուղղորդման» և նրա «ներքին կազմակերպման» խնդիրները, Եվրոպական Հանձնախողովի տարբեր անդամների միջև իրականացնում է լիազորություների բաշխում  և նրանց գործունեության հսկողություն, նշանակում է իր տեղակալներին, լուծում է Եվրոպական Հանձնաժողովի հանդիպումների գումարման և յուրաքանչյուր  հանդիպման օրակարգի ընդունման հարցերը: (Եվրոպական Ընկերակցության պայմանագրի 217-րդ հոդված):

«Հանձնաժողովի անդամների հավաքը կոչվում է «Հանձնաժողովի անդամների կոլեգիա»: Հանձնաժողովը գործում է նախագահության վերահսկողության ներքո: Հանձնաժողովի նախագահությունը կարևոր պաշտոն է, նա կարևոր դեր է կատարում Խորհրդի և Խորհրդարանի հետ բանակցությունների, Եվրահամայնքի ուղղվածության որոշման, Հանձնաժողովի ընդհանուր քաղաքականության մշակման գործում: Հանձնաժողովի անդամներն ունեն իրենց անձնական աշխատակազմը, որը բաղկացած է մասամբ ազգային, մասամբ՝ Միության պաշտոնյաներից: Այդ թիմը կազմված է վեց կամ յոթ պաշտոնյաներից, մինչդեռ Հանձնաժողովի նախագահի աշխատակազմում ընդգրկվում են մոտ տասներկու աշխատակիցներ, որոնցից յուրաքնաչյուրն ունի հատուկ գործառույթներ. մասնակցում են օրենսդրական գործընթացներին, ուսումնասիրում են կանոնակարգերի և դիրեկտիվների նախագծերը և Հանձնաժողովի նախագահին տեղեկացնում զարգացումների մասին»[35]:

Յուրաքանչյուր հինգ տարին մեկ Եվրոպական խորհրդարանի ընտրություններից վեց ամիս առաջ, ընտրվում է նոր Հանձնաժողով: Նախ անդամ պետությունների կառավարությունները միասին համաձայնում են, թե ով պետք է նշանակվի Հանձնաժողովի նախագահ, ապա նախագահը անդամ պետությունների կառավարությունների հետ քննարկման միջոցով ընտրում է հանձնաժողովի մյուս անդամներին, որի հետո նոր Խորհրդարանը հարցազրույթ է անցկացնում և իր կարծիքն է հայտնում ամբողջ «կոլեգիայի» վերաբերյալ: Հաստատման դեպքում նոր Հանձնաժողովը կարող է պաշտոնապես սկսել իր աշխատանքը հաջորդ տարվա հունվար ամսից:

Հանձնաժողովի ծառայողների թիվը հասնում է 24000-ի, որոնք իրենց գործունեությունը ծավալում են այս ինստիտուտի ամենատարբեր ոլորտներում: Նախագահին իր գործունեությունում օգնում են հանձնակատարները, որոնց թիվը ևս համապատասխանում է անդամ պետությունների թվին[36]:

Եվրոպական հանձնաժողովն իր գործողություններն իրականացնում է հատուկ նիստերի միջոցով: Գործնականում նրանք հանդիպում են ամեն չորեքշաբթի Բրյուսելում: Սակայն ի հավելումն իր հերթական ամենշաբաթյա հանդիպումներին, Հանձնաժողովը կարող է անհրաժեշտության դեպքում որոշել և հատուկ նիստ հրավիրել ինչ-որ հատուկ հարցի քննարկման համար: Յուրաքանչյուր բնականոն հանդիպման ժամանակ  հանձնաժողովի նախագահը ընդունում է օրակարգ, որը մշակված է լինում գլխավոր քարտուղարի կողմից և որը սովորաբար կապված է լինում հանձնաժողովի հետագա աշխատանքների հետ: Հանդիպումները հրապարակային բնույթ չեն կրում, և բոլոր քննարկումները գաղտնի են, սակայն օրակարգում և նախորդ հանդիպումներին ընդունած արձանագրությունները հասանելի են Հանձնաժողովի գրանցամատյանի փաստաթղթերում: Սակայն իրականում հանձնաժողովն իր  որոշումներն իրականացնում է ոչ թե այս հանդիպումների ժամանակ այլ գրավոր ընթացակարգով^[37]:

Այս ինստիտուտների առնչությամբ հանձնաժողովի աշխատանքը կազմակերպվում է ըստ աշխատանքային խմբերի: Հանձնաժողովի նախագահը որոշում է, թե Հանձնաժողովի որ անդամն է պատասխանատու քաղաքականության տվյալ ոլորտի համար: Նախագահը, Հանձնաժողովի համաձայնությամբ, իրավունք ունի նաև պահանջելու հանձնաժողովի որևէ անդամի հրաժարականը:

Ինչպես ցակացած ինստիտուտի, այնպես էլ Եվրոպական Հանձնաժողովի գործունեության համակարգումը իրականացվում է Գլխավոր քարտուղարության կողմից, որը առանցքային տեղ է զբաղեցնում այս ինստիտուտի ներքին կառուցվածքում: Գլխավոր քարտուղարությունը ղեկավարվում է Գլխավոր քարտուղարի կողմից: Այս կառուցվածքային ստորաբաժանման գործառույթներին են պատկանում Եվրոպական Հանձնաժողովի նիստերի կազմակերպման և անցկացման ընթացքում Եվրոպական Հանձնաժողովի Նախագահին աջակցելը, հավանության արժանացած փաստաթղթերի պաշտոնական հրապարակման ապահովումը, ԵՄ այլ ինստիտուտների հետ պաշտոնական հարաբերությունների պահպանման համար պատասխանատվությունը:

Եվրոպական Հանձնաժողովը իր բազմաֆունկցիոնալ գործունեությամբ պայմանավորված ունի մի քանի տասնյակի հասնող կառուցվածքային ստորաբաժանումներ, որոնց առաքելությունն է հանդիսանում սպասարկել նրան իր բնականոն ու արդյունավետ գործունեությունն ապահովելու հարցում: Այս իմաստով հատկանշական է հատկապես Գլխավոր Դիրեկտորատների գոյությունը, որոնք նախարարությունների նման հանդես են գալիս որպես ճյուղային կառավարման մարմիններ: Գլխավոր Դիրեկտորատների թիվը հասնում է շուրջ 36-ի  (նրանցից յուրաքանչյուրը ունի իր հռոմեական թվաբանական համարը Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, …): Յուրաքանչյուրն ընդգրկում է որոշակի քաղաքականություն կամ ծառայություն, ինչպիսին է օրինակ՝ արտաքին հարաբերությունները և գտնվում է հանձնակատարի հսկողության տակ[38]:

Թեև Գլխավոր Դիրեկտորատների ղեկավարը համարվում է Գլխավոր Դիրեկտորը, Գլխավոր Դիրեկտորատների խնդիրների հստակեցումը, նրանց գործունեության համակարգումն ու հսկողությունը իրականացվում է համապատասխան հանձնակատարի կողմից, որի ենթակայությանը տրամադրվում են մեկ կամ մի քանի Գլխավոր Դիրեկտորատ կապված նրա կողմից պատասխանատու ոլորտի ղեկավարման ու ծառայողական պարտականությունների կատարման հետ: Գլխավոր Դիրեկտորատների կառուցվածքը ևս միատարր չէ և նրանք իրենց հերթին բաժանվում են Դիրեկտորատների (նշագրվում են լատինական այբուբենի տառերով` A, B, C…), իսկ Դիրեկտորատներն էլ` Բաժինների:

Գլխավոր դիրեկտորատներն են իրականում նախագծում Հանձնաժողովի օրենսդրական առաջարկները, սակայն դրանք պաշտոնական են դառնում միայն այն ժամանակ, երբ «ընդունվում են» Հանձնաժողովի անդամների կոլեգիայի շաբաթական հանդիպման ժամանակ:

Բացի վերը նշված կառուցվածքային միավորներից Եվրոպական Հանձնաժողովի կազմում գոյություն ունեն նաև այլ հաստատություններ, որոնց մեջ հիշարժան են  Իրավաբանական և Թարգմանչական ծառայությունները:

Եվրոպական Հանձնաժողովի կառուցվածքային ստորաբաժանումների ամբողջ վարչական անձնակազմը իրենց իրավական կարգավիճակով հանդիսանում են քաղաքացիական ծառայողներ:

Վերը դիտարկված ներկառուցվածքային միավորների հանրագումարը կազմում է  Եվրոպական  Հանձնաժողովը, որոնցից մեկի բացակայությունը կհանգեցնի չափազանց կարևոր այս ինստիտուտի գործունեության խաթարմանը:

Եվրոպական Հանձնաժողովը իր գործունեութոյւնը իրականացնում է նիստերի միջոցով, ոորնք, որպես կանոն, հրավիրվում են Նախագահի կողմից շաբաթը մեկ անգամ: Արտահերթ նիստերը հրավիրվում են ըստ անհրաժեշտության: Նիստերը իրավազոր են համարվում, երբ ներկա Հանձնակատարների կեսից ավելին:

Եվրոպական Հանձնաժողովին ի տարբերություն Եվրոպական Միության Խորհրդի հայտնի է որոշումների ընդունման մեկ ձև` պարզ մեծամասնությունը:

Ներքին կառուցվածքն ուսումնասիրելուց հետո կարելի է անցում կատարել դեպի այն բոլոր լիազորություններին և գործառույթներին, որոնք իրականացնում է Եվրոպական հանձնաժողովը: Ինչպես յուրաքանչյուր ինստիտուտ, այնպես էլ Եվրոպական հանձնաժողովն օժտված է մի շարք լիազորություններով և իրավունքներով՝ օրենսդրական նախաձեռնության բացառիկ իրավունքով, ինստիտուտների կողմից անգործություն դրսևորելու դեպքում նրանց Եվրոպական դատարան ներկայացնելու իրավունքով, արտաքին ասպարեզում միջազգային համաձայնագրերի կնքման շուրջ բանակցություններ վարելու իրավունքներով և այլն: Ինչպես նաև Եվրոպական հանձնաժողովն իրավունք ունի ստուգումներ, հետաքննություններ և դիտարկումներ կազմակերպել և առաջարկություններով հանդես գալ ԵՄ խորհրդին: Ավելի մանրամասն փորձենք հասկանալ Եվրահանձնաժողովի նշված գործառույթները[39]:

Հանձնաժողովն ունի օրենսդրական նախաձեռնության իրավունք, այսինքն կարող է նոր օրենսդրական առաջարկներ մշակել և ներկայացնել Խորհրդարանին ու Խորհրդին: Այս առաջարկների նպատակը ԵՄ և նրա քաղաքացիների շահերի պաշտպանությունն է, բայց ոչ կոնկրետ երկրների կամ արդյունաբերողների շահերի պաշտպանությունը: Մինչև որևէ առաջարկ ներկայացնելը Հանձնաժողովը պետք է իրազեկ լինի Եվրոպայում զարգացող նոր իրավիճակներին կամ խնդիրներին և որոշի, թե արդյոք եվրոպական օրենսդրությունը դրանց հասցեագրելու լավագույն տարբերակն է[40]:

Հանձնաժողովը պարտավոր է խորհրդակցել երկու խորհրդատվական մարմինների՝ Տնտեսական ու սոցիալական հանձնաժողովի (կազմված գործատուների և արհմիությունների ներկայացուցիչներից) և Տարածաշրջանների հանձնաժողովի (կազմված տեղական և տարածաշրջանային իշխանությունների ներկայցուցիչներից) հետ՝ հաշվի առնելով ազգային խորհրդարանների և կառավարությունների կարծիքները: Հանձնաժողովը ԵՄ մակարդակով գործողություններ է առաջարկում միայն այն դեպքում, երբ համոզված է, որ այն չի կարող ավելի արդյունավետ լուծվել ազգային, տարածաշրջանային կամ տեղական մակարդակով: Խնդիրները ստորին վարչական մակարդակներում լուծելու սկզբունքը կոչվում է «երկրորդական սկզբունք»; եթե հանձնաժողովը եզրակացնում է, որ անհրաժեշտ է ԵՄ նոր օրենք, ապա այն մշակում է առաջարկ, որով, իր կարծիքով, արդյունավետորեն կլուծվեն տվյալ խնդիրները[41]:

Տեխնիկական մանրամասները ճշտելու նպատակով Հանձնաժողովը խորհրդակցում է իր տարբեր հանձնաժողովներում ու աշխատանքային խմբերում աշխատող փորձագետների հետ:

Որպես ԵՄ գործադիր մարմին, Հանձնաժողովը պատասխանատու է ԵՄ բյուջեի և Խորհրդարանի ու Խորհրդի կողմից ընդունված քաղաքականության ու ծրագրեի կառավարման ու իրականացման համար: Իրական աշխատանքի ու ծախսերի մեծ մասը կատարվում է ազգային և տեղական իշխանությունների կողմից, իսկ Հանձնաժողովը պարտավոր է այդ ամենը վերահսկել: Հանձնաժողովը տնօրինում է բյուջեն՝ Աուդիտորների դատարանի վերահսկողության ներքո: Երկու ինստիտուտներն էլ նպատակ ունեն ապահովել լավ ֆինանսական կառավարում: Միայն Աուդիտորների դատարանի տարեկան հաշվետվության դրական արձագանքի դեպքում է, որ Եվրոպական խորհրդարանը Հանձնաժողովին թույլ է տալիս իրագործել բյուջեն:

«Հանձնաժողովը գործում է որպես Պայմանագրերի պահպանման մարմին: Սա նշանակում է, որ նա, Արդարադատության դատարանի հետ միասին, պատասխանատու է բոլոր անդամ պետություններում ԵՄ իրավունքի պաշտաճ կիրառման համար: Եթե գտնում է, որ որևէ անդամ պետություն ԵՄ իրավունքը չի կիրառում, այդպիսով չկատարելով իր իրավական պարտականությունները, ապա համապատասխան միջոցներ է ձեռնարկում իրավիճակը շտկելու ուղղությամբ. նախ՝ իրավական գործընթաց է սկսում, որը կոչվում է «խախտման ընթացակարգ»: Սա ներառում է տվյալ անդամ պետությանը պաշտոնական նամակով դիմելը, որում բացատրվում է, թե ինչու է հանձնաժողովը կարծում, որ տվյալ դեպքը ԵՄ իրավունքի խախտում է, և որում նշվում է տվյալ կառավարության կողմից Հանձնաժողովին ուղարկվելիք մանրամասն պատասխանի վերջնաժամկետը: Եթե այս ընթացակարգը չի շտկում իրավիճակը, Հանձնաժողովը պետք է գործն ուղարկի Արդարադատության դատարան, որն իրավասություն ունի կիրառել պատժամիջոցներ: Դատարանի վճիռները պարտադիր են անդամ պետությունների և եվրոպական կառույցների համար»[42]:

Միջազգային ասպարեզում Եվրահանձնաժողովը հանդիսանում է կարևոր խոսափող Եվրամիության համար: Այն ԵՄ անդամ պետություններին հնարավորություն է ընձեռում «մեկ ձայնով» խոսել միջազգային ֆորումներում: Հանձնաժողովը իրավասու է ԵՄ անունից միջազգային համաձայնագրերի շուրջ բանակցել[43]:

Հանձնաժողովի նստավայրը Բրյուսելն է, սակայն այն ունի գրասենյակներ նաև Լյուքսեմբուրգում, ներկայացուցչություններ՝ ԵՄ բոլոր երկրներում և պատվիրակություններ՝ տարբեր երկրների մայրաքաղաքներում, այդ թվում նաև Հայաստանում: Երևանում Ֆրիկի 21 հասցեում գործում է Հայաստանում Եվրոպական միության պատվիրակությունը[44]:

Ինչպես արդեն նշվեց Եվրոպական Հանձնաժողովը համարվում է գործադիր իշխանության համար պատասխանատվություն կրող ինստիտուտ, որի պատճառով այն մի շարք հեղինակների կողմից համեմատվում է ազգային կառավարությունների հետ: Սակայն այս մոտեցումը մի շարք հեղինակների կողմից ընդունվում է որոշակի վերապահումով: Մասնավորապես, տեսակետ է արտահայտվում, որ Եվրոպական Հանձնաժողովը ո՛չ ձևավորման, ո՛չ էլ լիազորությունների իրականացման բնույթով չի ներկայանում կառավարության անալոգը և ոչ մի Հիմնադիր պայմանագրում ու պաշտոնական փաստաթղթում Եվրոպական Հանձնաժողովը չի անվանվում գործադիր իշխանության կրող, իսկ որոշումներ կայացնելու նրա լիազորությունները առավելապես տրվում են ԵՄ Խորհրդի կողմից^[45]: Պետք է համաձայնվել այս տեսակետի հետ, սակայն միևնույն ժամանակ չպետք է թերագնահատել գործադիր իշխանության մարմիններին բնորոշ այն բազմաթիվ գործառույթների ամբողջությունը, որոնք իրականացվում են Եվրոպական Հանձնաժողովի կողմից:

Գործընթացի նման հակիրճ ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ նախ չափազանց կարևոր նշանակություն ունի Հանձնաժողովի նախագահի անձը, ինչպես նաև այն, թե որ երկիրն է ներկայացնում: Եվրոպակամ միության շրջանակներում Եվրոպական հանձնաժողովի մասին առավել ամբողջական պատկերացում կազմելու համար պետք է հետազոտության ենթարկենք նաև Եվրահանձնաժողովի կառավարչական գործունեության յուրահատկությունները (քաղաքական, տեխնիկական), մասնավորապես, թե ինչ օբյեկտիվ պատճառներ ունի եվրաինտեգրացման գործընթացը, թե ինչպես են մարմնավորվում Եվրամիության հիմնաքարային պետությունների ազգային շահերը Եվրահանձնաժողովի գործունեության համատեքստում:

---

Պրոդիի հանձնաժողովի կառավարման համակարգի բարեփոխումները

Եվրոպական թվով տասներորդ հանձնաժողովի նախագահությունը ստանձնել է Իտալիայի նախկին վարչապետ Ռոմանո Պրոդին 1999թ. սեպտեմբերի 13-ին: Ձևավորման ժամանակ Հանձնաժողով ուներ 20 հանձնաժողովականներ, սակայն այդ թիվը հասցվեց 25-ի, երբ 2004թ. Եվրամիության կազմի մեջ մտան ևս տասը երկրներ[46]: Այդ ժամանակվանից ի վեր անդամ բոլոր երկրները, անկախ երկրի մեծությունից, ներկայացվում են Եվրահանձնաժողովում մեկական անդամով:

Պրոդիի հանձնաժողովի գործունեության ժամանակ Եվրահանձնաժողովի դերը զգալիորեն ընդլայնվեց (ըստ Ամստերդամի պայմանագրի[47]): Որոշ լրատվամիջոցներ անգամ Պրոդիին անվանեցին «Եվրամիության առաջին վարչապետ»[48]:

Այս հանձնաժողովի գործունեության ընթացքում ստորագրվեցին ևս երկու կարևոր փաստաթղթեր Նիցի պայմանագիրը և Եվրոպական սահմանադրությունը, իսկ 2002 թ.-ից որպես միասնական դրամական միավոր ներդրվեց «Եվրոն», որը դարձավ այդ ժամանակ Եվրամիության անդամ համարվող 15 երկրների 12-ի դրամամիջոցը[49]:

2004թ. մայիսի 5-ին Ռոմանո Պրոդին Եվրախորհրդարանում հանդես եկավ զեկույցով, որով ամփոփեց իր հանձնաժողովի գործունեության արդյունքներն ու ձեռքբերումները, ամենամեծ ձեռբերումը համարելով Եվրամիության ընդլայնումն ու կառավարման համակարգի փոփոխությունները[50]:

Չնայած մի շարք գիտնականներ համարում են, որ Հանձնաժողովի կառուցվածքը հազիվ թե փոփոխման է ենթարկվել վերջին 50 տարիների ընթացքում, ինստիտուտի պատմության ավելի հանգամանալից ուսումնասիրելու դեպքում կարող ենք տեսնել զեկույցների անխափան մի շարան, որոնք արտացոլում են Հանձնաժողովի կազմակերպումն ու արդյունավետություն գործունեությունը` խթանելով աստիճանական փոփոխությունների: Այնուամենայնիվ, մինչև 2000 թվականը, ոչ մի արմատական փոփոխություն չէր իրականացվել Հանձնաժողովի մշակութային, կառուցվածքային, մարդկային ռեսուրսների և ֆինանսական կառավարման և ծրագրավորման ոլորտներում:

Սանտերի հանձնաժողովի հրաժարականից հետո Եվրոպական հանձնաժողովը ներկայացրեց կառավարման համապարփակ բարեփոխումների հավակնոտ փաթեթ: Այդ «Բարեփոխելով Հանձնաժողովը» բարեփոխումների «Սպիտակ փաստաթուղթը»[51] հրատարակվեց հանձնաժողովի փոխնախագահ Նեյլ Քինոքի կողմից 2000թ. մարտին[52]:

Հաշվի առնելով նախորդ փորձը՝ «Սպիտակ փաստաթղթի» նախագծողները  արժեքավոր դասեր քաղեցին: Ըստ այդմ՝ Ուիլիամսոնի զեկույցը, ինչպես նաև անկախ փորձագետների երկու հաշվետվությունները և բազում ներքին հետազոտությունները ծանրակշիռ հիմք էին Քինոքի բարեփոխումների օրակարգը մեկնարկելու համար[53]:

Ըստ նախկին Հանձնաժողովի նախագահ Պրոդիի՝  Հանձնաժողովը  վերածվելու է «համաշխարհային կարգի քաղաքացիական ծառայության»[54]  և  «ժամանակակից  արդյունավետ  կառավարման»[55], այն իրենից ներկայացնում է որպես «21 — րդ դարի նոր մարտահրավերների դիմակայելու» կարևորագույն ծրագիր[56]: Պրոդիի նախաձեռնության ծավալներն ու ամբիցիաները գերազանցում էին ցանկացած նախորդ բարեփոխումների փորձերը[57]: «Սպիտակ փաստաթղթի» առաջարկությունները Հանձնաժողովի 45 — ամյա պատմության ընթացքում առավել ընդգրկուն ծրագիրը էր Հանձնաժողովի արդիականացման և երկարատև ռազմավարության  փոփոխության: Այն ամբողջական մոտեցում էր, որն ընդգրկում էր բոլոր ասպեկտները՝ հանձնաժողովի կառուցվածքը, գործունեության (աշխատանքի) համակարգերը և վարչական մեթոդները, նաև նախատեսում  հիմնարար  փոփոխությունը  կազմակերպական կառույցների և գործընթացների մեջ:

«Սպիտակ փաստաթուղթը» բաղկացած էր բարեփոխումների 98  գործողությունների, որոնք պետք է իրականացվեին հիմնականում 12-ից 18 ամիս ընկած ժամանակահատվածում: Առանձին բարեփոխումների ավարտման համար այդ կարճ ժամակահատվածը տարբեր դիրեկտորատների կամ բաժինների կողմից սահմանվում են «Սպիտակ փաստաթղթի» Գործողությունների ծրագրում: Դրանցից որոշներն արդեն սկսվել  կամ արդեն ավարտվել էին[58]:

Բարեփոխումները հիմքում ընկած էին «լավ կառավարման» հինգ սկզբունքներ  (անկախությունը, պատասխանատվությունը, հաշվետվությունը, արդյունավետության և թափանցիկության), որոնք համակցվում էին երեք հարակից ոլորտների՝ առաջնային չափորոշիչների և ռեսուրսների բաշխման, մարդկային ռեսուրսների քաղաքականության և պրակտիկայի, ինչպես նաև ֆինանսական կառավարման համակարգի և մշակույթի հետ[59]:

«Մեր հավակնություններին համապատասխան միջոցներ»[60] արտահայտությունը  նշանակում է  նոր մոտեցման ձևակերպում, որը կառաջադրի  քաղաքական առաջնայնությունները և տրամադրվող միջոցները: Այս մոտեցումը Հանձնաժողովին հնարավորություն էր տալիս չձեռնարկել որևէ գործողություն կամ իր վրա վերցնել պարտականությունները, եթե հատկացված չէ դրա իրականացման միջոցները: Սա անհրաժեշտ էր, քանի որ գործողությունները համակարգված չէին և դրանք առանձնացված էին ռեսուրսների բաշխվածության մասին որոշումներից:  Ավելին, Եվրոպական խորհրդարանին և Խորհուրդին տրվեցին լրացուցիչ պարտականությունները և խնդիրները` լրացուցիչ ռեսուրսների ու կառավարման վերահսկողության առումով[61]:

Ելնելով սրանից՝ հիմնական նպատակն էր հասնել ավելի արդյունավետության և թափանցիկության  հիմնական գործառնական գերակայությունների և դրանց գործառնական  հետևանքների մեջ: Այնուահանդերձ՝ մինչև Քինոքի բարեփոխումները ոչ ոք չի փորձել  հասնելու  այդ  նպատակին:  Որոշումների ընդունման նոր մեխանիզմը և հիմնական գործիքը եղել է «Գործունեության  վրա  հիմնված  կառավարումը»[62], որպես մի համակարգ, որը   համապատասխանեցնում է   ռեսուրսները քաղաքականության  գերակայություններին՝ Հանձնաժողովին բոլոր մակարդակներում[63]:

Ավելին՝ այլ առանձնահատուկ նպատակներից էին այս ոլորտում զարգացնել  էքստերնալիզացման քաղաքականությունը և ավելի արդյունավետ, գործունեության ուղղվածությամբ աշխատանքային մեթոդները՝ ապակենտրոնացնելով որոշումների ընդունման գործընթացը, պարզեցնելով վարչական  ընթացակարգերը, խթանելով անձնական պատասխանատվությունն ու նախաձեռնությունը և բարձրացնելով թիմային համատեղ աշխատանք և ծառայությունների մակարդակ[64]:

Եվրահանձնաժողովը  շեշտը հատկապես  դնում է էքստերնալիզացման  քաղաքականության զարգացմանը հասնելու նպատակի վրա,  քանի որ «էքստերնալիզացման  քաղաքականության զարգացում տերմինն ընդգրկում է Համայնքի մարմինների դեվոլյուցիան (լիազորության փոխանցումը), ազգային հանրային մարմինների ապակենտրոնացումը և մասնավոր հատվածի մարմինների հետ համաձայնությունը.   Հանձնաժողովը  ձգտում է . . . մշակել առավել արդյունավետ ու հաշվետու մեթոդներ  ֆինանսական ծրագրերը բեռնաթափման»[65]:

Երկրորդ ոլորտը կապված է  աուդիտի, ֆինանսական կառավարման  և վերահսկողության ամբողջական արդիականացման հետ.  «Սպիտակ փաստաթղթում» նախատեսված էր փոխարինելու գոյություն ունեցող ֆինանսական և աուդիտի համակարգը ամբողջապես նորով, որի կենտրոնական նպատակն էր «ստեղծել  վարչական  մշակույթ, որը մղում է պաշտոնյաներին պատասխանատվություն ստանձնել այն գործունեության համար,  որոնք իրենց հսկողության տակ են»[66]:

Առաջադրված փոփոխությունները Գլխավոր Դիրեկտորատների վրա ֆինանսական պատասխանատվության արմատական ապակենտրոնացում դրեցին՝ հնարավորություն տալով բաժիններին ստեղծելու իրենց սեփական ներքին վերահսկողության համակարգեր: Նոր ձևավորված Կենտրոնական ֆինանսական ծառայությունը խորհուրդներ է տալու, թե ինչպես գործեն Հանձնաժողովի բաժինները[67]: Ստեղծվեց նաև Ներքին աուդիտի ծառայություն, որը ղեկավարում էր Բարեփոխումների գծով փոխնախագահը (այդ ժամանակահատվածում Ն. Քինոքն էր), որը Հանձնաժողովի ներսում իրականացնում էր ռիսկերի վերահսկողություն,  հսկողություն իրականացում, դիտարկումներ գործողությունների արդյունավետության բարձրացման համար, այդ թվում նաև ռեսուրսների արդյունավետ օգտագործման վերաբերյալ և այլն: Ստեղծվեց նաև Աուդիտային զարգացման կոմիտե, որի գործունեությունն էր մոնիտորինգի ենթարկել  Հանձնաժողովի վերահսկողական գործընթացները՝ ելնելով Ներքին աուդիտի ծառայության և Աուդիտորների դատարանի դիտարկումներից: Ըստ այդմ նոր ֆինանսական, վերահսկողական ու աուդիտորային ընթացակարգերն ավելի հստակ բնույթ ստացան՝ ֆինանսական կառավարման մեջ ներառված բոլոր դերակատարների պատասխանատվության առումով[68]:

Երրորդ ոլորտը Հանձնաժողովի մարդկային ռեսուրսների քաղաքականության բազմակողմանի արդիականացումն էր: Այստեղ շեշտը դրվում էր կառավարման արտադրողականության (կատարողականի) և որակի վրա, կատարելագործելով կարիերայի զարգացումն ավելի լավ համալրմամբ, կարիեայի ուղղորդմամբ ու շարժականությամբ, թրեյնինգներով և կարիերայի նոր կառուցվածքով: Բարեփոխման հավելյալ գործողություններից էին՝ հստակ պարզաբանել ոչ մշտական անձնակազմի համար կանոնները, հավասար հնարավորություններ և գենդերային հավասարակշռություն, ավելի լավ աշխատանքային պայմաններ և սոցիալական քաղաքականություն, աշխատակազմի գործողությունների թափանցիկություն, դիսցիպլինա և այլն[69]: Առավել արմատական փոփոխություններ կարելի է համարել նախ այն, որ չորս կատեգորիա պարունակող կարիերային կառուցվածքը վերափոխվեց նոր գծային կարիերային կառուցվածքով, ինչպես նաև նոր խթանիչ համակարգ, գնահատման նոր արժանիքների վրա հիմնվող համակարգ: Ինչպես նշել է Քինոքը «մարդկային ռեսուրսների փոփոխությունները շատ մեծ փաթեթ (ծրագրաշար) է և ընդգրկում է ամեն ինչ հավաքագրումից մինչև պաշտոնաթողություն»[70]:

Սխեմատիկորեն ներկայացնենք «Սպիտակ փասատաթղթում» առաջադրված 98 գործողությունները տոկոսային հարաբերակցությամբ՝ ելնելով վերը նշված 5 սկզբունքներից և 3 ոլորտներից:

«Սպիտակ փաստաթղթի» բարեփոխումների առաջարկությունները ըստ 5 սկզբունքների և  բարեփոխումների 3 ոլորտների[71]

	Առաջնայնությունների ընդլայնում և ռեսուրսների բաշխում	Մարդկային ռեսուրսներ	Ֆինանսական կառավարում
Անկախություն	1	1	1
Պատասխանատվություն	2	5	6
Հաշվետվություն	3	6	9
Արդյունավետություն	3	11	8
Թափանցիկություն	3	26	13

Տվյալ աղյուսակը ցույց է տալիս, որ «Սպիտակ փասատաթուղթը» հիմնականում կենտրոնացված է երկու ոլորտների՝ մարդկային ռեսուրսների և ֆինանսական կառավարման վրա թափանցիկության և արդյունավետության ուղղվածությամբ:

Երկու տարվա աշխառտանքի արդյունքում Հանձնաժողովը նախատեսել էր ավարտել 98 բարեփոխիչ գործողությունները: 2003 թ. Հանձնաժողովը հրապարակեց բարեփոխումների առաջին համակողմանի վերլուծությունը, որում պաշտոնատես նշվում էր 98  գործողություններից 87-ի իրագործման մասին^[72]: Համաձայն Հանձնաժողովի չնչին ուշացումները կապված էին նոր ձեռքբերումների, հաշվառման համակարգի, աշխատանքի ծրագրի, ներքին վերահսկողության և ծրագրերի կառավարման հետ: Ինչպես և անկնկալվում էր աշխատակազմի քաղաքականությունն առավել հակասական թեման էր, քանի որ այն զգալի լարվածություն առաջացրեց Հանձնաժողովի և միավորումների միջև: Աշխատակազմի կարգավորման նոր կարգը ընդունվեց 2004թ. մայիսին աշխատակազմի ներկայացուցիչների հետ երկարատև բանակցություններից հետո: 2005 թ. Հանձնաժողովը հայտարարեց բոլոր 98 գործողությունների ավարտման մասին:

«Սպիտակ փաստաթղթի» կատարողականի առաջընթացը – Երկորդ մաս՝ գործողությունների ծրագիր[73]

	2000	2003	2004	2005
Ծառայությունների վրա հիմնված մշակույթ	11	9	9.5	11
Առաջնայնությունների ընդլայնում և ռեսուրսների բաշխում	9	8	9	9
Ֆինանսական կառավարում, աուդիտ, վերահսկողություն	42	38	42	42
Մարդկային ռեսուրսներ	36	32	35	36
Ամբողջը	98	87	95.5	98

Այնուամենայնիվ որոշ գիտնականներ առաջընթացի վերլուծությանը միանշանակ չեն վերաբերվում: Նախ առկա է մեծ տարբերություն սկզբում առաջադրված 18 ամիսների և դրա ավարտի 5 տարիների միջև: Երկրորդ՝ «Սպիտակ փասատաթղթի» գործողությունների պլանի և Առաջընթացի տեսությունից (Progress Review) ակնհայտ է, որ բարեփոխիչ գործողություններն ամբողջական ու տարաբնույթ են: Այն ընդգրկում է նախնական գործողություններ, ինչպես տեսության ստեղծում և առաջարկությունների իրականացում, միջանկյալ գործողություններ, ինչպես տեսությունների ամբողջականացում և առաջարկությունների ընդունում և վերջնական գործողություններ, ինչպես առաջարկությունների իրականացում և ինստիտուտների ստեղծում ու վերացում: Սակայն ներկայացվող ցուցիչները պարզ են (հարց է, թե արդյոք դրանք կարելի վալիդ համարել), ուստի առկախված է այն, թե արդյոք գործողությունները կարելի է ավարտված համարել^[74]:

Հետևելով սրան, ինչպես ցանկացած բարեփոխման մեջ, հնարավոր չէ առանձնացնել բավարար ընդհանուր ցուցիչներ, որ կիրառվեն փաթեթի հետագա զարգացման համար, ամեն դեպքում որոշ չափման միավորներ հայտնվեցին 2004թ. հետազոտության մեջ (ինչպես օրինակ արտադրողականության աճը, ավելի արագ վճարումը, աուդիտորների քանակի աճը)^[75]:

Այնուամենայնիվ բարեփոխումները ակնհայտ արդյունք տվեցին: Օրինակ Հանձնաժողովի վճարումների վերջնաժամկետը զգալիորեն կրճատվեց, եթե 1999թ. օրերի միջին թիվը 54-ն էր, ապա 2003-ին հասցվեց մինչև 42.9-ի: Եթե 2002թ.-ին պատասխան էին գտնում հանրության նամակների 70 տոկոսը, ապա  2003-ին այն հասցվեց 80-90 տոկոսի: Պաշտոնյաների թրեյնինգների օրերը 2003 թ. հասցվեց միջինը 8.32-ի, մինչդեռ 2001-ին այն 6.9 օր էր կազմում: 2003թ. Հանձնաժողովի շուրջ յոթ հազար աշխատակիցներ մասնակցեցին ֆինանսական ոլորտի թրեյնինգների և հինգ հարյուրը միջին կարգի կառավարիչներ մենեջմենտի կուրսեր անցան: Հավասար հնարավորությունների առումով ևս զարգացումն ակնհայտ էր կին թոփ-մենեջերների թվաքանակը հինգ տարվա կտրվածով 2003թ. հասցվեց 22-ից 39-ի: Իսկ A կարգի կին պաշտոնյաների թիվը  2002 թվականի 27.6  տոկոսից հասցվեց 2003-ին 33.3 տոկոսի^[76]:

Ֆինանսական կառավարման ու վերահսկողության առումով կարող ենք ասել, որ արդիականացումը որոշակիորեն հասավ դրված նպատակին: Ամեն դեպքում որոշ աուդիտորներ հակված են այն մտքին, որ բարեփոխումներն իրականացվել են զուտ թղթին հանձնված տարբերակով, իսկ իրական կյանքում կառույցում պահպանվել է խարդախություն ու մենեջմենտի բացակայությունը^[77]: Ֆինանսական ու աուդիտորային կանոնների ընդլայնումը օժանդակում է Հանձնաժողովին ապահովագրվելու նմանատիպ խարդախություններից ու մենեջմենտի բացակայությունից, բայց ամեն դեպքում վտանգ կա ռիսկից խուսափելու մշակույթ ձևավորելու, ինչն էլ կարող կաթվածահար անել նախաձեռնությունները և վերացնել ինքնուրույնությունը:  Ավելին Եվրահանձնաժողովի ռիսկերի աճող բյուրոկրատացումը ճնշում է անհատական պատասխանատվությունը, ինչն էլ ավելի վատ խնդիրներ է առաջ քաշում, քան նրանք, որոնք սկզբում առաջադրվբած էին լուծելու:^[78]

Ռազմավարական պլանավորման ու ծրագրավորման առումով հաջողությունները մասնակի էին: Անշուշտ Հանձնաժողովը ռազմավարական պլանավորման առումով առաջընթաց ապրեց այն բանից հետո, երբ գործի գցվեց ներինստիտուցիոնալ պլանավորման մեխանիզմը: Սակայն մյուս կողմից Հանձնաժողովը բավականին սահմանափակվեց քիչ թվով կարևոր քաղաքական առաջնայնություններով, երբ օրակարգ մտցրեց «բացասական առաջնայնությունների» սահմանափակիչ հրամայականը, որով մի շարք ծրագրեր դուրս մնացին ուշադրությունից^[79]:

Անհատական քաղաքականության բարեփոխումների ոլորտը, ինչպես կանխատեսելի էր, մեծ հաջողություններ արձանագրեց: Հանձնաժողովի առաջատար աշխատակիցներից 200-ի շրջանում անցկացրած հարցումները ցույց են տալիս, որ անձնակազմի հավաքագրման ու խթանման համակարգերը բավականին արդյունավետ էին:^[80] Այստեղ առկա խնդիրները հիմնականում առնչվում էին աշխատակազմի չափազանց բյուրակրատացմանը, երբ անձի անհատականությունը հակասության մեջ էր մտնում առակ ինստիտուտի հետ: Այս ամենից բացի բարեփոխումները որոշակի անհստակություն ունեին աշխատակազմի ապագա տեղաբաշխվածության հետ, սա պառակտում էր առաջացնում և՛ բաժինների, և՛ անհատների աշխատանքի մեջ^[81]:

Ընդհանուր առմամբ բարեփոխումները այս կամ այն ձև կարելի է ավարտված համարել, սակայն այստեղ խնդիր է առաջանում առ այն, որ բարեփոխումները հանգեցնում են բյուրոկրատացման, որոնք ընթացակարգային խնդիրներ են, ուստի և բարեփոխումների առաջադրման սկզբնական փուլում առաջադրված չէին:

Որոշ հետազոտողներ գտնում են, որ «Սպիտակ փաստաթուղթում» արված առաջարկները կնպաստեն մի շարք կենսական բարեփոխումների`

• Քաղաքացիների ավելի շատ ներգրավվածությունը հնարավորություն է ստեղծելու վերջիններիս համար գործելու շրջանակ, այսպիսով` նպաստելով ժողովրդավարական դեֆիցիտի նվազմանը
• Քաղաքացիներին պետք է տրվի իրավունք տեղյակ լինելու տեղի ունեցող փոփոխություններին
• Հասարակական կազմակերպությունները կարևոր դեր ունեն հասարակությունում, բայց ընտրված ներկայացուցիչները այնտեղ են` ներկայացնելու հասարակ քաղաքացիների շահերը[82]:

Մեկնաբանելով «Սպիտակ փաստաթուղթ»-ը` հարկ է մեջբերել Հանձնաժողովի նախագահ Ռոմանո Պրոդիի դիտարկումը եվրոպական և ազգային կառավարման անվերջանալի պարադոքսի մասին. «Մի կողմից ակնկալվում է, որ քաղաքական գործիչները կգտնեն լուծումներ մեր հասարակությանը ճնշող խնդիրներին, մյուս կողմից առկա է աճող վստահության պակաս քաղաքականության և քաղաքական ինստիտուտների նկատմամբ հասարակ քաղաքացիների շրջանում»[83]:

Այսպիսով, կարող ենք եզրակացնել, որ կատարված բարեփոխումները նախ ընդգրկում էին մի շարք ոլորտներ` իրականացնելով ինչպես կազմակերպչական, այնպես էլ քաղաքական և ժողովրդական բարեփոխումներ: Այս բարեփոխումները կարելի է համարել ստացված` հաշվի առնելով այն, որ համապատասխան հետազոտության արդյունքում պարզվել է, որ այս բարեփոխումները չեն մնացել միայն թղթի վրա` անցնելով բարդ իրականացման շրջան: Այնուամենայնիվ, այն բացը, որ առկա է ինստիտուցիոնալ բոլոր մակարդակներում, շարունակում է մնալ: Չնայած Անկախ փորձագետների կոմիտեի զեկույցը համարվում է քաղաքական առումներով ցանկալի, մի շարք պաշտոնյաներ համարում են, որ ֆինանսական և անձնակազմի կառավարումը անհրաժեշտ էր: Այսպիսով, այն խոստումը, որ «Սպիտակ փաստաթուղթ»-ի բարեփոխումները կդարձնեն Հանձնաժողովը ավելի արդյունավետ հիմնական գործողություններում` քաղաքական ըմբռնում և քաղաքական նախաձեռնություն[84]: Ավելի խորը հայացք նետելով «Սպիտակ փաստաթուղթ»-ին` պարզ է դառնում, որ մենք գործ ունենք մի փաստաթղթի հետ, որը փորձում է բարելավել Հանձնաժողովի կործանվող պատկերը, սակայն այն իրականում էական բարեփոխում չիրականացրեց:

Պրոդիի հանձնաժողովի հետազոտության ժամանակ ավելին քան կարևոր է անդրադառնալ Նիցի պայմանագրին[85] (կնքված 2001 թվականին), որով փոփոխությունների էր ենթարկվում Եվրահանձնաժողովի ձևավորման կարգը[86]:

Ամենալուրջ խնդիրը, որի առջև Հանձնաժողովը կանգնած է, ըստ Ջոն Պետերսոնի, քաղաքական խնդիրն է. այն հանգամանքը, որ ԵՄ անդամ խոշոր պետությունների կառավարությունները հակված չեն պաշտպանելու հանձնաժողովին և նրա լիազորությունների շրջանակը[87]: Անդրադառնալով Գերմանիային` հարկ է նշել, որ երկար տարիներ Դելորսին և առհասարակ, ԵՄ-ին աջակցելուց հետո Գերմանիայի կանցլեր Հելմուտ Կոհլը միանգամից դադարեցրեց պաշտպանել Հանձնաժողովին տեղական ընտրությունների նախօրեին: Կոհլի համար շրջադարձային եղավ Ստոյբերի կողմից ներկայացված 120 էջանոց փաստաթուղթը, որում ներկայացված են Հանձնաժողովի սուբսիդիարության առնչությամբ խախտումները: Կոհլին հաջորդող սոցիալ-դեմոկրատ Շրոդերը նույնպես շարունակաբար մեղադրում էր Հանձնաժողովին, թե վերջինիս 2002 թվականի ընտրարշավում ուներ Գերմանիայի արդյունաբերական շահերին դեմ ուղղված դիրքորոշում: Հարկ է նշել նաև, որ գերմանական կանցլերների այսպիսի վերաբերմունքը պայմանավորված էր նաև այն հանգամանքով, որ գերմանացիների շրջանում քիչ վստահություն կար Հանձնաժողովի նկատմամբ. 2004թ գերմանացիների միայն 39%-ն վստահություն արտահայտեց Հանձնաժողովի հանդեպ, մինչդեռ 1990 թվականին Հանձնաժողովի հանդեպ վստահություն էր հայտնել 62%-ը[88]: Իհարկե այս ամեն ունի նաև օբյեկտիվ քաղաքական բացատրություն. Գերմանիայի վերամիավորումից հետո այդ երկրի կշիռը միանգամից բարձրացավ համաշխարհային թատերաբեմում, եթե դրան ավելացնենք նաև սոցիալիստական ճամբարի պարտությունը «սառը պատերազում», ապա Գերմանիան ձեռք բերեց առաջնային դիրք եվրոպական տարածաշրջանում: Այստեղ իհարկե պետք է իր դրսևորումը գտներ ազգային-պետական շահը առաջնային պլան մղելու մտադրությունը[89]: Սակայն Գերմանիայի համար ընթացքում պարզ դարձավ, որ այլևս նա չի կարող միայնակ իր վերահսկողության տակ պահել եվրոպական աշխարհամասը, ինչ էլ հանգեցրեց Մերկելի կառավարման շրջանում Եվրոպական միության ու Եվրահանձնաժողովի նկատմամբ Գերմանիայի կոշտ դիրքորոշման փոփոխությանը, ինչին ականատես ենք նաև այօր:

Դելորսի նախագահույթյունից հետո Ֆրանսիան նույնպես, իր հերթին, այլևս հանդես չէր գալիս որպես Հանձնաժողովին աջակցող պետություն: Պրոդիի ղեկավարման տարիներին ո՛չ վարչապետ Ժոսպեն, ո՛չ նախագահ Ժակ Շիրակը հակված չէին աջակցելու Հանձնաժողովին:

Ինչպես նշում է մասնագետները, Պրոդիի ղեկավարման տարիներին Ֆրանսիա-Գերմանի-Հանձնաժողով եռյակը դժվար թե կարելի էր որակավորել որպես «դաշնակիցներ»` ի տարբեություն Դելորսի նախագահության ժամանակահատվածի[90]:

Իր հերթին Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Թոնի Բլերը 2001թ-ին Վարշավայում կարևորեց հզոր հանձնաժողովի առկայության անհրաժեշտությունը, որը կկարողանար անկախ հանդես գալ, նախ որպեսզի պաշտպանի ավելի թույլ պետությունների շահերը և որպեսզի օգնի Եվրոպային հաղթահարել խմբային շահերը:   Հարկ է նշել նաև, որ բրիտանացիների շրջանում ակնհայտորեն քիչ վստահություն կա հանձնաժողովի նկատմամբ` 26%[91]:

Կարելի է եզրակացնել, որ Հանձնաժողովի քաղաքական խնդիրը ղեկավարության դեֆիցիտի արդյունք է: Պրոդիի նախագահության օրոք հանձնաժողովում կային մի շարք ուժեղ անհատներ, որոնք, սակայն, որպես խումբ թույլ էին ի տարբերություն Դելորսի հանձնաժողովի, որ թեև այդքան էլ տաղանադավոր անհատներից բաղկացած չէր, սակայն իրենց նախագահի անհերքելի ընդունակությունների շնորհիվ անում էին ավելին, քան կարող էին[92]:   Այսպիսով` կարող ենք վիճարկել մի շարք քննադատների այն պնդմանը, թե Հանձնաժողովի նախագահի պաշտոնը քաղաքականորեն  ձևական պաշտոն է, և որ անձամբ նրանից ոչինչ կախված չէ[93]:

Պրոդիի աշխատակազմի անդամներից մեկն ասել է. «Այս հանձնաժողովի հիմնական խնդիրն այն է, որ այն ուղղակի չի կարողանում համագործակցել անդամ պետությունների հետ: Այժմ մենք այնպիսի իրավիճակում ենք, որ որևէ մեկի համար էական չէ, թե ինչ է ասում Հանձնաժողովի նախագահը»[94]: Սակայն կարող ենք ասել, որ ժամանակները` որպես առկա խնդիրների պատճառ համարելը ճիշտ չի լինի: Որպես ապացույց կարող ենք ներկայացնել Բարոզուի նախագահության տարիները, որը իր ղեկավարի հատկանիշների շնորհիվ նախագահության հենց առաջին իսկ օրվանից փորձում է նպաստել Հանձնաժողովի` կործանվող հեղինակության վերականգմանը:

---

Եվրահանձնաժողովի կառավարման համակարգի բարեփոխումները Բարոզուի նախագահության շրջանում

Պրոդիի հանձնաժողովից հետո Եվրամիության գործադիր մարմնի ղեկը ստանձնեց 2004 թ. նոյեմբերի 22-ին Պորտուգալիան ներկայացնող Ժոզե Մանուել Բարոզուն[95]: Նոր հանձնաժողովի գործառնության ժամանակահատվածում տեղի ունեցավ Եվրամիության, թերևս, դեռևս վերջին ընդլայնումը. 2007թ. Եվրամիության անդամ դարձան Ռումինիան[96] ու Բուլղարիան[97]: Այս հանձնաժողովի գործունեության ընթացքում պահպանվեցին Եվրահանձնաժողովի զարգացման հիմնական միտումները, իսկ մյուս հանձնաժողովի առջև առկա էին այնպիսի մարտահրավերներ, որոնք որակապես փոխեցին ու ապագայում կանխատեսելի են էլ ավելի մեծ բարեփոխումներ՝ կապված առավելապես համաշխարհային ֆինանսական հարաբերությունների ու միջպետական հարաբերությունների բնույթի հետ:

Բարոզուի հանձնաժողովն անշուշտ բավականին ուժեղ դիրքեր ձեռք բերեց Եվրամիության ինստիտուցիոնալ համակարգի մեջ: Նման ուժեղ Հանձնաժողովի անհրաժեշտությունը գիտակցվել է հատկապես ավելի փոքր անդամ պետությունների կողմից: Ունենալով օրենսդրական նախաձեռնության բացառիկ իրավունք` Եվրոպական Հանձնաժողովը միակ ԵՄ ինստիտուտն է, որ կարող է պաշտպանել առանձին անդամ պետությունների ավելի խոշոր պետությունների իշխանությունից կամ մի քանի անդամ պետությունների ընդհանուր շահի վրա հիմնված խմբավորումից: Սակայն Հանձնաժողովն ունի մի շարք խնդիրներ և բացեր, որոնք պետք է ընդունել և փորձել լուծել: Այդ խնդիրները հատկապես սրվել էին Պրոդիի և Սանտերի նախագահության օրոք:

Ստանձնելով նախագահի պաշտոնը` Բարոզուն ձևավորեց իր աշխատակազմը և սկսեց արդյունավետ աշխատել` նվազեցնելով անդամ պետությունների կառավարությունների լոբբինգը[98]:

Կարևորելով նաև քաղաքական շփումը և փորձելով լրացնել դրա դեֆիցիտը` Բարոզուն նշանակեց հաղորդակցման ռազմավարության գծով առաջին փոխնախագահին: Պրոդին, ինչպես ցույց է տալիս իր նախագահության օրոք Հանձնաժողովի «Սպիտակ փաստաթուղթը», այդքան էլ հակված չէր տեսնելու կամ գիտակցելու իր կառավարման թերությունները. Պրոդիի հանձնաժողովը «Սպիտակ փաստաթուղթ»-ում կրկին ու կրկին քննադատում էր անդամ պետություններին և միջկառավարական ինստիտուտներին ԵՄ խնդիրների համար: Բացի դա, ի տարբերություն Պրոդիի` Բարոզուն ուներ քաղաքական շփման ավելի մեծ ունակություններ և ավելի շատ լեզվական կարողություններ[99]:

Բարոզուին կարելի է համարել նաև ավելի ուժեղ քաղաքական առաջնորդ, քան Պրոդին էր: Բարոզուն իր աշխատակազմի մեջ ներառեց երեք նախկին վարչապետերի, հինգ արտաքին գործերի նախարարների, երեք նախկին ֆինանսների նախարարների: Բարոզոյի այսպիսի անձնակազմի ընտրությունը եկավ անհիմն համարելու այն կարծրատիպը, որ աշխատակազմում մեծամասամբ ընդգրկվում էին ապաքաղաքական տեխնոկրատներ: Բացի դա Բարոզուն ինքն էր որոշում, թե տվյալ պարագայում ով էր կատարում այդ աշխատանքը: Ու ընդհանրապես Եվրահանձնաժողովի գործունեության մեջ չափազանց կարևոր նշանակություն ունի Հանձնաժողովի նախագահի անձնական որակները: Այսօր ինտերնետի միջոցով Եվրամիության քաղաքացին կարող է կապի դուրս գալ նախագահ Բարոզոյի հետ՝ ներկայացնելով իրեն հուզող խնդիրը, դրա համար անգամ գործում է հատուկ կայք[100]:

Բարոզուի ղեկավարության օրոք Եվրահանձնաժողովի կարևորագույն ձեռքբերումներն կառավարման համակարգի ոլորտում այն էր, որ հանձնաժողովը ավելի քաղաքականացված դարձավ, իսկ քաղաքացիական ծառայությունը տնտեսականորեն լիբերալիզացվեց[101]: Անդրադառնանք Բարոզուի ղեկավարման շրջանում հանձնաժողովի Գլխավոր դիրեկտորատներին, նրանցում քաղաքացիական ծառայության գործառնության բնույթին ու ներկայումս առկա իրավիճակին, թե ինչպիսի աստիճանակարգ է գործում Եվրոպական քաղաքացիական ծառայության համակարգում, ինչպիսին է աշխատակազմը, ինչպիսին է նրանում որակավորումը, ազգային, սեռական պատկանելության հիմնահարցը, ինչպիսի կարգ է առկա աշխատավարձերի ու նպաստների տրման առումով և ընդհանուր առմամբ ինչ խնդիրներ են ծագում ազգային մակարդակի քաղաքացիական հասարակությունների հետ հարաբերակցության մեջ:

Գլխավոր դրեկտորատները բաժանվում են խմբերի՝ Քաղաքականության, Արտաքին հարաբերությունների, Ընդհանուր ծառայությունների, Ներքին ծառայությունների:

Քաղաքականության խմբի մեջ մտնում են հետևյալ դիրեկտորատները՝ գյուղատնտեսություն, մրցակցություն, տնտեսական ու ֆինանսական հարցեր, կրթություն ու մշակույթ, զբաղվածություն ու սոցիալական հարցեր, էներգետիկա ու տրասպորտ, ձեռնարկատիրություն, բնապահպանություն, ձկնորսություն, առողջապահություն և սպառողների պաշտպանություն, տեղեկատվական հասարակություն, ներքին շուկա, միացյալ հետազոտության կենտրոն, արդարադատություն և ներքին գործեր, տարածաշրջանային քաղաքականություն, հետազոտություն, հարկային և մաքսային միություն:

Արտաքին հարաբերությունների խմբի մեջ են հետևյալ Գլխավոր դիրեկտորատները՝ զարգացում, ընդլայնում, Եվրոպայի օժանդակության համագործակցության գրասենյակ, արտաքին հարաբերություններ, հումանիտար օգնության գրասենյակ, առևտուր:

Ընդհանուր ծառայությունների խմբի մեջ են՝ Եվրոպական հակակեղծիքային գրասենյակը, Եվրաստատը, մամուլ և հաղորդակցությունը, հրատարակչությունների գրասենյակը, գլխավոր քարտուղարությունը:

Ներքին ծառայությունների խմբի դիերկտորատներն են՝ բյուջե, քաղաքականության հարցերով խորհրդատուների խումբ, ինֆորմատիկա, ներքին աուդիտի ծառայություն, մեկնաբանություն, իրավաբանական ծառայություն, անձնակազմ և ղեկավարություն, թարգմանություն:

Եվրահանձնաժողովի Գլխավոր դիրեկտորատներն ըստ խմբերի[102]

Քաղաքականություն	Արտաքին հարաբերություններ
Գյուղատնտեսություն	Զարգացում
Մրցակցություն	Ընդլայնում
Տնտեսական ու ֆինանսական հարցեր	Եվրոպայի օժանդակության համագործակցության գրասենյակ
Կրթություն և մշակույթ	Արտաքին հարաբերություններ
Զբաղվածություն ու սոցիալական հարցեր	Հումանիտար օգնության գրասենյակ
Էներգետիկա և տրասպորտ	Առևտուր
Ձեռնարկատիրություն	Ընդհանուր ծառայություններ
Բնապահպանություն	Եվրոպական հակակեղծիքային գրասենյակ
Ձկնորսություն	Եվրաստատ (եվրոպական վիճակագրություն)
Առողջապահություն և սպառողների պաշտպանություն	Մամուլ և հաղորդակցություն
Տեղեկատվական հասարակություն	Հրատարակչությունների գրասենյակ
Ներքին շուկա	Գլխավոր քարտուղարություն
Միացյալ հետազոտության կենտրոն	Ներքին ծառայություններ
Արդարադատություն և ներքին գործեր	Բյուջե
Տարածաշրջանային քաղաքականություն	Քաղաքականության հարցերով խորհրդատուների խումբ,
Հետազոտություն	Ինֆորմատիկա,
Հարկային և մաքսային միություն	Ներքին աուդիտի ծառայություն,
	Մեկնաբանություն,
	Իրավաբանական ծառայություն,
	Անձնակազմ և ղեկավարություն,
	Թարգմանություն

Դիրեկտորատներում մարդկային ռեսուրսների զարգաումը համակարգվում է քաղաքացիական ծառայության կողմից, որն ունի իր հստակ գործառնության կարգը: Դրանից նախ անդրադառնանք աշխատակազմի աստիճանակարգությանը և ընդհանուր աստիճաններին:

Հանձնաժողովի աշխատակազմը բաժանված է մի շարք աստիճանների՝ սկսած AD^[103] 5-ից մինչև AD 16, ով էլ գլխավոր դիրեկտորատի ղեկավարն է: AD կատոգերիայից բացի առկա է նաև AST^[104] ավելի ցածր աստիճանի քաղաքացիական ծառայության կատեգորիան: Ներկայումս հնարավոր է անցնել նշված կատոգերիայից դեպի AD կատոգերիա, ինչ նախկինում հնարավոր չէր^[105]:

Թեպետ առաջընթացը տեսականորեն ենթադրվում է արժանիքների հենքով, սակայն բազմաթիվ կառավարչական պաշտոններ այսօր զբաղեցնում են անդամ պետությունների աջակցությունը ստացած պաշտոնյաներ: Ավելին՝ 2004թ. ներկայացված անձնակազմի բարեփոխումները բավականին նվազեցրեցին կարիերայի առաջընթացի հնարավորությունները և ծառայությունների մեջ բաժիններ ստեղծեցին: Համաձայն Հանձնաժողովի ներքին վիճակագրության՝  միջինը ութ տարվա աշխատանքային փորձի առկայության պայմաններում մոտ քառասուն տարի կպահանջվի AD 5-ից AD 16 կատեգորիային հասնելու համար^[106]:

Նախքան այս նոր համակարգի ներմուծումը ծառայողները բաժանվում էին չորս կատեգորիաների՝ «A» քաղաքականություն կերտողները (այն այժմ AD-ն է), «B» կատարողները,  «C» քարտուղարները և «D» վարորդներն ու թղթատարները՝ սուրհանդակները (B, C և D կատեգորիաները այժմ AST կատեգորիայի մեջ են)^[107]:

Հանձնաժողովի քաղաքացիական ծառայությունը ղեկավարվում է Գլխավոր քարտուղարի կողմից, այդ պաշտոնում այսօր Քեթրին Դեյն է^[108]: Ըստ Հանձնաժողովի հրապարակած տվյալների 2007 թ. ապրիլի դրությամբ Հանձնաժողովում աշխատում էին 23 043 աշխատակիցներ՝ որպես պաշտոնական ու ժամանակավոր գործակալներ: Դրան հավելյալ նաև 9019 աշխատակցից բաղկացած «արտաքին աշխատակազմը», սրանք մեծամասամբ այն անձինք են, ովքեր աշխատում են սահմանափակ ժամանակահատվածի համար կնքված  պայմանագրերով (սրանց երբեմն անվանում են «պայմանագրային գործակալներ»), ազգային-պետական ադմինստրացիայի կողմից պաշտպանվող աշխատակազմը (կոչվում են «Անկախ ազգային փորձագետներ») և դասավանդվողներ: Ամենամեծ դիրեկտորատը Թարգմանությունների Գլխավոր դիրեկտորատն է, որն ունի 2186 հոգանոց աշխատակազմ^[109]:

Անգլիալեզու մամուլում Եվրոպական քաղաքացիական ծառայությունը երբեմն անվանվում է «Եվրոկրատներ» (այս տերմինը վերագրվում է առաջին Հանձնաժողովի նախագահ Ու. Հոլսթեյնի օգնական լրագրող Ռիչարդ Մեյնին)^[110], իսկ բարձր պաշտոնին գտնվող պաշտոնյաները երբեմն  անվանվում են «Եվրոպական Մանդարիններ»^[111]:

Աշխատակազմում ներկայացված են բոլոր անդամ երկրների աշխատակիցներ, ամենից մեծ համամասնությամբ ներկայացված է Բելգիան 21.4 տոկոս, մնացյալ ոչ մի այլ երկիր 10 տոկոսից ավել ներկայացուցիչներ չունի: Բելգիայի նման անհամամասնական բաշխվածություն ունի օբյեկտիվ պատճառներ, նախ հիմնական կառավարչական մարմինները Բյուսելում են, իսկ դրանց մեծամասնությունը կազմում են ցածր ասըիճանի վրա գտնվող աշխատակիցները^[112]:

Եվրոպական քաղաքացիական ծառայությունն ունի նաև որակավորման հստակ կանոններ: Պայմաններից մեկն է այն, որ թեկնածուն տիրապետի նվազագույն երկու Եվրոպական լեզուների (Եվրամիության անդամ պաշտոնական 23 լեզուներից), որոնցից մեկը պետք է լինի անգլերեն, ֆրանսերեն կամ գերմաներեն: Անգամ այսպիսի ընթացակարգային խնդիրների մեջ ակնհայտ է ազգային պետությունների քաղաքական ներուծի ազդեցությունը, այսինքն այն ամենն ինչին անդրադարձել են սույն աշխատանքի առաջին գլխում, և մասնավորապես պարտադիր համարվող լեզուները: Հետագայում առաջին կարիերային առաջընթացից հետո պաշտոնյան պետք է կոմպետենտ լինի նաև երրորդ ԵՄ պաշտոնական լեզվի առումով:

Թեկնածուն պետք է նաև որևիցե գիտության առաջին աստիճանի դիպլոմ ունենա, այսինքն բակալավրի կոչում: Սովորաբար ծառայության մեջ գնահատվում է Իրավունքի, Տնտեսագիտության կամ Աուդիտի որակավորմամբ թեկնածությունները: Այս բնագավառում շարունակվում են բարեփոխումներն ու ճշգրտումները, որոնք առաջիկայում նախատեսվում են կիրառության մեջ դնել:

Եվրամիության քաղաքացիական ու այլ ծառայողներն աշխատում են շաբաթական 37.5 ժամ: Նրանք ստանում են նվազագույնը տարեկան 24-օրյա (առավելագույնը 30-օրյա) արձակուրդ՝ կապված այն բանից, թե որքան է աշխատակցի տարիքը, ինչ աստիճանի է և մայրենի երկրից ինչ հեռավորության վրա է աշխատում:

Ամենից ցածր աստիճանում գտնվող ստանում է ամսական 1.618,83 եվրո աշխատավարձ, իսկ ամենից բարձր պաշտոնյաները (AD 15-16), ստանում են ամսական 14,822.86-ից  16,094.79 եվրո^[113]: Այս աշխատավարձը հարկման է ենթարկվում Եվրամիության համակարգով, ոչ թե ազգային մակարդակներում: Հարկը տատանվում են 8-ից 45 տոկոսի սահմաններում՝ կախված կոնկրետ պայմաններից: Դրանք վճարվում են Համայնքի բյուջե^[114]:

Վարձատվությանը հավելյալ է նաև նպաստները, ինչպես օրինակ նպաստ այն աշխատակիցներին, ովքեր ապրում են իրենց մայր երկրից դուրս, ովքեր իրենց ընտանիքի հիմնական աշխատողն են, ովքեր ունեն լրիվ կրթություն ստացող երեխաներ և ովքեր տուն են վերադառնում: Վաստակն ամեն դեպքում կրճատվում է մի շարք հարակից հարկերի արդյունքում:

Աշխատակիցները վճարում են իրենց հիմնական աշխատավարձի 11.3 տոկոսի չափով կենսաթոշակային համակարգի համար^[115], իսկ ծերունական թոշակի առավելագույն չափը կազմում է իրենց աշխատավարձի 70 տոկոսի չափով՝ 35-ամյա ծառայության համար: Հիմնական աշխատավարձից ևս երկու տոկոսի չափով պահումը հնարավորություն է տալիս ստանալ առողջության ապահովագրություն, որը ենթադրում է մինչև 85 տոկոսի չափով հատուցում, իսկ որոշ լուրջ դեպքերում մինչև իսկ 100 տոկոս^[116]:

Աշխատավարձերը զգալիորեն նվազեցվեցին 2004թ. մայիսի 1-ից, որը Քինոքի նախաձեռնած բարեփոխումների ուղղակի արդյունքն էր: Արդյունքում այն եղավ, որ միևնույն աշխատանքը կատարող աշխատակիցները կարող էին տարբեր կերպ վճարվել՝ կախված, թե երբ են ընդգրկվել հիշյալ քաղաքացիական ծառայության մեջ: Այդ բարեփոխումների մյուս թերությունն այն էր, որ դժվարություններ էին առաջանում որոշ երկրներից աշխատակազմ հավաքելու գործում, ինչպես Միացյալ Թագավորության, Լյուքսեմբուրգի, Դանիայի և այլ երկրների պարագայում, քանի որ աշխատավարձերը նույնքան կամ անգամ ավելի ցածր էին, քան իրենց մայրենի երկրում: Իսկ որոշ երկրներում (ինչպես Լյուքսեմբուրգում) Եվրամիության քաղաքացիական ծառայության նվազագույն աշխատավարձերն անգամ տվյալ երկրի օրենքով նախատեսված նվազագույն աշխատավարձից ցածր էին, ինչն էլ հարց է առաջացնում աշխատանքային նման պայմանների ոչ օրինական լինելու մասին:

2010թ. հունվարին Եվրոպական հանձնաժողովն ազգային պետությունների ու միության քաղաքացիական ծառայությունների աշխատավարձերի հարաբերակցության խնդրի լուծման համար դատական գործընթաց նախաձեռնեց, որով Եվրոպական ինստիտուտների աշխատակազմի աշխատավարձերը ինդեքսավորվում էին ազգային քաղաքացիական ծառայությունների աշխատավարձերի հետ^[117]: Այս նույն ընթացքում ազգային մակարդակի քաղաքացիական ծառայությունները իրենց վրա զգացին տնտեսական ճգնաժամի արդյունքները, ինչն էլ հանգեցրեց աշխատավարձերի կրճատման:

2010 թ. վերջին Եվրոպական հանձնաժողովը հասավ իր նպատակին նոր անդամագրված տասը երկրներից (2004թ.) քաղաքացիական ծառայության անձնակազմ հավաքագրելու ուղղությամբ: Այդ ընթացքում շուրջ 4004 պաշտոնյաներ և ժամանակավոր գործակալներ են հավաքագրվել Չեխիայից, Կիպրոսից, Էստոնիայից, Հունգարիայից, Լատվիայից, Լիտվայից, Մալթայից, Լեհաստանից, Սլովակիայից և Սլովենիայից, ավելին քան նախատեսված 3508-ն էր: Ընդլայնումը բավականին դրական նշանակություն ունեցավ նաև Հանձնաժողովում գենդերային ներկայացուցչության հավասարակշռության ապահովման առումով^[118]:

Բացի դրանից Բարոզուն ստեղծեց նոր պաշտոն, աուդիտի հանձնակատարի պաշտոնը (այսպիսով` Հանձնաժողովն ունեցավ երկու առանձին հանձնակատար ֆինանսական պլանավորման և աուդիտի համար), որպեսզի աշխատանքներ ծավալի Հանձնաժողովի առավել «ջուր տանող»խնդիրների լուծման ուղղությամբ: Խնդիրն այն է, որ ԵՄ բյուջեի գրեթե 80 տոկոսը ծախսվում է անդամ պետությունների կողմից, իսկ Հանձնաժողովի կողմից իրականացվող գործընթացների համար բավականաչափ ֆինանսներ չկան: Արդյունքում Հանձնաժողովը կանգնում է խնդիրների առջև` իրականացնելու անգամ փոքր նախագծեր և ծրագրեր` ներառյալ քիչ գումար պահանջող ծրագրեր, ինչպես նաև ակնհայտորեն այնպիսի արդյունավետ ծրագրեր, ինչպիսին Էրասմուսն է: Այդ վերջին  ծրագիրն մեծ կարևորություն ունի նաև Հայաստանի հետ համագործակցության մեջ, որով կրթափոխանակության լայն դաշտ է բացվում հայաստանյան երիտասարդների համար[119]:

Այնուամենայնիվ, պետք է ընդունել, որ դժվար է այդպիսի կարճ ժամանակահատվածում հասնել էական բարեփոխումների այն էլ այնպիսի ինստիտուտի պարագայում, ինչպիսին է Եվրոպական hանձնաժողովը, բայց Բարոզուն մի նախագահ էր, որ ընդունեց Հանձնաժողովում առկա բացերն ու խնդիրները և վճռական էր հարթելու դրանք: Բացի դրանից տեղին կլիներ մեջբերել ինստիտուցիոնալիստական տեսության այն կպնդումը, որ ինստիտուտները սովորաբար ավելի դանդաղ են փոխվում, քան քաղաքական օրակարգը և դերակատարների նախապատվությունները:

Բարոզուի հանձնաժողովի գործունեության ընթացքում ծավալված կարևորագույն իրադարձություններից մեկը 2007թ. Լիսաբոնի պայմանագրի կնքումն էր[120]:

Լիսաբոնի պայմանագրով փոփոխության է ենթարկվել Եվրոպական հանձնաժողովի ձևավորման կարգը և այդ գործընթացին մասնակցում է նաև Եվրոպական խորհուրդը: Եվրոպական խորհուրդն լիրազորություն ունի Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահի թեկնածությունը Եվրոպական խորհրդարանին առաջարկելու և Եվրոպական հանձնաժողովի ամբողջ կազմի վերջնականորեն հաստատելու: Իհարկե, այդ գործընթացին իրենց ակտիվ մասնակցությունն են ունենալու նաև  ԵՄ խորհուդը և Եվրոպական խորհրդարանը: Եվրոպական հանձնաժողովն, ի տարբերություն Եվրոպական Միության խորհրդի, հայտնի է որոշումների ընդումնան մեկ ձև` պարզ մեծամասնություն[121]:

«Լիսաբոնի պայմանագրով նախատեսված է Արտաքին գործերի և անվտանգության հարցերով բարձր հանձնակատարի ինստիտուտի ստեղծումը: Բարձր ներկայացուցչի հիմնական պարտականություններն են. վարել ԵՄ ընդհանուր արտաքին եւ անվտանգության քաղաքականությունը, նախագահել արտաքին գործերի խորհրդի (արտաքին գործերի նախարարներ) նիստերը, ներկայացնել ԵՄ-ն արտաքին եւ անվտանգության հարցերում, վարել քաղաքական երկխոսություններ այլ երկրների հետ և ներկայացնել ԵՄ դիրքորոշումը միջազգային ատյաններում, ղեկավարել արտաքին գործերի եվրոպական ծառայության և ԵՄ պատվիրակությունների աշխատանքները»[122]:

Եվրոպական հանձնաժողովի ներպետական կառուցվածքում  Եվրոպական միության Սահմանադրության նախագծում որպես նորամուծություն նախատեսվում էր ներդնել Եվրոպական միության Արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնը, որը  զբաղեցնող անձը պետք է հանդիսանար Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահի տեղակալը և պատասխանատու լիներ ընդհանուր արտաքին և անվտանգության քաղաքականության ղեկավարման համար: Լիսաբոնի պայմանագրով այս պաշտոնը պահպանվեց, սակայն վերանվանվեց Եվրոպական միության Արտաքին և անվտանգության հարցերով բարձրագույն ներկայացուցիչ[123]:

Ինչպես ցանկացած ինստիտուտի, այնպես էլ Եվրոպական հանձնաժողովի լիազորությունների ծավալը տարբերվում են կախված այն հանգամանքից, թէ վերջինս, որ հնասյան շրջանակներում է հանդես գալիս: Լիսաբոնի պայմանագրով այս խնդիրը նույնպես ստացավ իր լուծումը, քանի որ ինչպես գիտենք բոլորս վերացավ եռասյուն համակարգը և ստեղծվեց այսպես կոչված մեկ ընդհանուր ինստիտուցիոնալ համակարգ:

Եվրոպական հանձնաժողովի մի շարք իրավունքներ միաժամանակ նրա համար հանդիսանում են նաև պարտականություններ: Օրինակ` առաջնային և երկրորդային իրավունքի աղբյուրներին անշեղ հետևելը Եվրոպական հանձնաժողովի համար հանդիսանում է և՛ իրավունք, և՛ պարտականություն:

Ինչպես արդեն գիտենք Եվրոպական հանձնաժողովը դե ֆակտո համարվում է գործադիր իշխանություն իրականացնող մարմին  և դա պայմանավորված է վերջինիս մի շարք լիազորություններով[124]: Գլխավորապես Եվրոպական հանձնաժողովը մշակում և կատարում է Եվրոպական ընկերակցության և Եվրոպական միության բյուջեն, օժտված է օրենսդրական նախաձեռնությամբ  և այլն: Եվրոպական հանձնաժողովը զարգանալով օրինաչափորեն վերածվել է Եվրոպական միության ինստիտուցիոնալ համակարգում մյուս ինստիտուտներին  զգալի հակակշիռ հանդիսացող կայացած մարմին, որը իշխանությունների տարանջատման և հակակշռման սկզբունքի հիման վրա բալանսի է ենթարկում համակարգը, միևնույն ժամանակ հանդիսանալով և կրելով  այդ նույն ծավալի ազդեցության այլ ինստիտուտների կողմից:

Որքան էլ կարողացավ կարգավորել Բարոզուն Եվրահանձնաժողովի գործունեությունն ու ուղղել թերությունները, միևնույն է նրա ղեկավարման վերջին շրջանում համաշխարհային իրողությունները մեծ հիմքեր առաջացրեցին Հանձնաժողովի հետագա վերափոխումների համար: 2008թ. վերջերին սկսվեց համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամը, որն արմատականորեն փոխեց Եվրամիության զարգացման առաջնայնությունները: Դրան գումարած անդամ երկրների (հատկապես Հունաստանի, Իսպանիայի, Իտալիայի) մեծ պարտքերն[125], ինչն էլ «եվրասկեպտիների»[126] մոտ իրենց մոտեցման իրավացիության համար հիմքեր տվեցին: Մինչև օրս Եվրամիությունը չի կարողանում հաղթահարել տնտեսական ճգնաճամի խնդիրները, ինչն ավելին քան կարևոր է եվրաինտեգրացիոն հետագա զարգացումների ու Եվրոպական ինստիտուտների կառավարման փոփոխությունների առումով, քանի որ Եվրամիությունը նախևառաջ տնտեսական հենքով ձևավորված միավորում է: Եթե այն չի կարող հաղթահարել նմանատիպ խնդիրները, ապա դրա գոյությունը գործնականում ոչ հիմնավոր է: Ահա նմանատիպ վատատեսական ու մեծ մարտահրավերներ պարունակող փրոձությունների շրջանում էլ իր երկրորդ նախագահությունը ստանձնեց Բարոզուն[127]:

2009 թ. սեպտեմբերի 16-ին Բարոզուն վերընտրվեց Եվրախորհրդարանի կողմից որպես Հանձնաժողովի նախագահ[128] ու իր պաշտոնը ստանձնեց հաջորդ տարվա փետրվարի 9-ից[129]: Բարոզուի ղեկավարման երկրորդ շրջանի առումով կարող ենք ներկայացնել մի շարք փոփոխություններ ԵՄ գործառնական ու ինստիոտուցիոնալ համակարգի վերաբերյալ: Մասնավորապես «2009 թ. դեկտեմբերի 1-ից պաշտոնապես սկսել է կիրառվել Եվրոպական Միություն անվանումը` որպես իրավաբանական անձ փոխարինելով Եվրոպական համայնքին: 2010թ. հունվարի 1-ից սկսել է գործել Եվրոպական խորհրդի նախագահի ինստիտուտը: Նախագահն ընտրվում է 2.5 տարի ժամկետով` մեկ անգամ վերընտրվելու իրավունքով»[130]:

Ներկայացնենք Հանձնաժողովի խնդիրների լուծմանն ուղղված ապագայի հնարավոր բարեփոխումները: Խոսելով Հանձնաժողովի ապագայի մասին` պետք է քննարկել երկու շատ հայտնի տեսակետներ: Ըստ առաջինի` Հանձնաժողովի մոտ ապագան Բարոզոյի նախագահության օրոք  շատ ավելի պայծառ է լինելու, քան այն եղել է անցյալում: Հանձնաժողովի դիրքի որոնումների քողի տակ Բարոզոն իր նախագահության սկզբից վստահ է եղել, որ կկարողանա իրականացնել մի շարք բարեփոխումներ, որոնք կլուծեն ինստիտուտի մի շարք խնդիրներ: Պետք է հաշվի առնել նաև այն հանգամանքը, որ Հանձնաժողովը բավականին երիտասարդ և իր դիրքով «զիջող» ինստիտուտ է:

Հակառակ տեսակետը Հանձնաժողովի մշտական անկման  դրույթն է: Այն փաստում է իրական անկումներ Սանտերի և Պրոդիի նախագահության տարիներին և փոխարենը պնդում, որ Հանձնաժողովը երբեք չի եղել շատ կարևոր կամ հզոր ինստիտուտ[131]: Այս տեսակետի համաձայն` ոչ՛ Բարոզուն, ոչ՛ քաղաքական մեկ այլ գործիչ չի կարող բազմամյա թուլությունից և ընդլայնման արդյունքում առաջացած լուրջ մարտահրավերներից վերականգնել Հանձնաժողովի դիրքը:

Ի՞նչ պետք է անել Հանձնաժողովի խնդիրները լուծելու և վերջինիս դիրքը ամրապնդելու համար: Ո՞ր խնդիրն է, որ  առավել հրատապ լուծման կարիք ունի: Հանձնաժողովի ամենամեծ խնդիրը ժողովրդավարական լեգիտիմության բացակայությունն է: Լինելով երբևէ ստեղծված ամենահզոր քաղաքական ինստիտուտներից մեկը` Հանձնաժողովը պետք է ձեռք բերի իր լեգիտիմությունը իր հեղինակության և արդյունավետ քաղաքականությունների միջոցով:

Այնուամենայնիվ, եթե անգամ նոր քաղաքականորեն հաշվետու Հանձնաժողով ստեղծվի, վերջիվերջո այն կբախվի միևնույն վստահության խնդրին, որին բախվում են բոլոր ժողովրդավարական կառավարությունները, որոնք ժամանակի ընթացքում հայտնաբերում են, որ հարկավոր են լրացուցիչ գիտելիքներ և ռեսուրսներ` լուծելու քաղաքականության այն խնդիրները, որոնք առավել շատ են մտահոգում հասարակ քաղաքացիներին: Հանձնաժողովը առանձնանում է նրանով, որ այն միշտ կլինի իր հեղինակության համեմատաբար թույլ պաշտպան, քանի որ նրա լիազորությունների հիմքը միջպետական համաձայնագրերն են և ընկերակցության իրավունքի նկատմամբ ոչ բավականաչափ հարգանքը:

Առաջարկում ենք հետևյալ փոփոխությունները, որոնք կուժեղացնեն այս ինստիտուտը: Ամենակարևոր նորարարությունը կլինի Եվրոպական Հանձնաժողովի նախագահի ընտրությունը Եվրոպական Խորհրդարանի կողմից[132]: Անդամ պետությունները Եվրոպական Խորհրդի միջոցով կպահպանեն թեկնածուներ առաջադրելու իրենց իրավունքը: Բայց սա պետք է արվի` հաշվի առնելով համապատասխան խորհրդակցություններից հետո Եվրոպական Խորհրդարանի ընտրությունները: Քանի որ նախագահի թեկնածուին հարկավոր է Եվրոպական Խորհրդում միայն ձայների մեծամասնությունը, և ընտրվում է Եվրոպական Խորհրդարանում իր անդամների մեծամասնության կողմից և ոչ թե ձայների 2/3-ով. սրանով իրական հնարավորություն կընձեռվի  քաղաքականացնելու այս պաշտոնը: Եվրոպական Խորհրդարանի ընտրությունների միջոցով քաղաքացիները հնարավորություն ունեն  ազդելու այդ էական որոշման վրա: Այսպիսի ընտրական կարգը, հիրավի, կուժեղացնի Հանձնաժողովի նախագահի լեգիտիմությունը` որպես հզոր եվրոպական առաջնորդի և միևնույն ժամանակ կբարձրացնի հանրային շահը Եվրոպական Խորհրդարանի ընտրություններում:

Ինստիտուտի ներսում նախագահի դերի բարձրացումը դրական զարգացում է: Ինչպես հայտնի է, Եվրոպական ընկերակցության հիմնադրման մասին պայմանագրի 217-րդ հոդվածով` նախագահն է սահմանում Հանձնաժողովի քաղաքական ուղենիշները և ներքին կազմակերպման խնդիրները, Եվրոպական Հանձնաժողովի տարբեր անդամների միջև իրականացնում է պարտականությունների բաշխում և նրանց գործունեության հսկողություն, լուծում է Եվրոպական Հանձնաժողովի հանդիպումների գումարման և յուրաքանչյուր հանդիպման օրակարգի ընդունման հարցերը:

Եվրոպական Հանձնաժողովի քաղաքականացումը հնարավոր է միայն իր լիազորությունների և գործառույթների վերակազմավորման միջոցով: Մինչդեռ բոլոր հանձնակատարները կարող են լինել քաղաքականապես պատասխանատու Եվրոպական Խորհրդարանին, նույնը հարկավոր չէ Հանձնաժողովի վարչական ծառայությունների համար, որոնք ներկայացված են որոշ ստորաբաժանումների և գործակալությունների կողմից, ինչպես կարգավորիչ (օրենսդիր մարմինների կողմից ստեղծված), այնպես էլ ղեկավար (Հանձնաժողովի կողմից ստեղծված)[133]:

Հանձնաժողովում գործընթացներն ավելի ժողովրդավարական դարձնելու համար որպես բարեփոխում առաջարկվում է Խորհրդարանի այնպիսի լիազորության ներդնում, որով վերջինս ձայների որակյալ մեծամասնությամբ հնարավորություն կունենա պաշտոնից ազատել Հանձնաժողովի այն հանձնակատարներին, ովքեր շահագործում են իրենց պաշտոնը և վատ վարքագիծ են ցուցաբերում: Այս պարագայում պետք չէ խոսել Հանձնաժողովը ամբողջապես ցրելու մասին, որն առավել կբարդացնի ԵՄ քաղաքական համակարգում առանց այդ էլ բարդ գործընթացը: Եվրոպական Խորհրդարանին լայն լիազորություններով օժտելը, կարծում ենք ժողովրդավար կառավարություններին բնորոշ հատկանիշ է, որը կառավարման գործընթացը ավելի վստահելի է դարձնում:

Համաձայն որոշ մասնագետների ենթադրության, մյուս ռեֆորմը պետք է լինի նոր եվրոպական կարգավորիչ գործակալությունների ստեղծումը, ինչպես օրինակ Եվրոպական Շրջակա միջավայրի գործակալությունը, Եվրոպական պաշտպանական գործակալությունը  և այլն: Այս գործակալությունները ստեղծվել են գործառնական պատճառների համար` որպես նոր և այլազան քաղաքականության առաջադրանքներ, որոնք եվրոպական մակարդակ են տեղափոխվել: Այս բոլոր հարցերի լուծումները շատ խնդրաշատ են Հանձնաժողովի համար, որը չունի բավարար իրավասություն, ռեսուրսներ կամ փորձ կարգավորելու համար այս խնդիրները: Դրա համար հարկավոր է վերափոխել Հանձնաժողովը և դարձնել վերջինիս ազգային կարգավորիչ գործակալությունների ցանցի ղեկավար: Հանձնաժողովը կարող էր արդյունավետորեն իր վրա վերցնել այս գործակալությունների գործունեությունների ուսումնասիրությունը և երաշխավորել վերջիններիս վարքագծային ստանդարտները և աշխատանքային գործընթացը: Այսինքն` Հանձնաժողովը կարող էր կարևոր դերակատարություն ունենալ եվրոպական գործակալություններին հաշվետու պահելու գործում` միևնույն ժամանակ թողնելով նրանց անկախ: Այս բարեփոխմամբ Հանձնաժողովը մշտական քաղաքական դերակատարություն կունենա[134]:

Եվրոպական հանձնաժողովը այսօր շարունակում է կառավարման համակարգի բարեփոխումների գործընթացը: 2010թ. դեկտեմբերի 17-ին հաստատվել է Եվրահանձնաժողովի գենդերային հավասար ներկայացվածության խնդրի կարգավորման ռազմավարությունը (2010-2014 թվականների համար)^[135]:

Բարոզուի հանձնաժողովի կողմից մշակվել է նաև «Եվրոպա 2020» Եվրամիության աճի ռազմավարությունը, որը հետապնդում է կարևորագույն հինգ նպատակներ:

Աշխատանքի առումով նախատեսվում է, որ 20-64 տարեկան անձանց 75 տոկոսը աշխատանք է ունենալու: Նորարարություններին տրամադրվելու է Եվրամիության բյուջեի շուրջ 3 տոկոսը: Կլիմայական փոփոխությունների պատճառով էներգետիկ ոլորում նախատեսվում է կրճատել վնասաբեր արտանետումները 20-30 տոկոսով՝ ի համեմատություն 1990 թվականի ցուցանիշի: Ստանալ էլեկտրաէներգիայի 20 տոկոսը վերականգնվող աղբյուրներից, 20 տոկոսով ավելացնել էլեկտրաէներգիայի արդյունավետությունը: Կրթության ոլորտում նախատեսվում է դպրոցներից դուրս մնացած սաների թիվը իջացնել մինչև 10 տոկոսի, իսկ 30-34 տարեկան մինչև 40 տոկոս անձինք ստանան կրթուայն երրորդ աստիճան: Վերջին նպատակը վերաբերում է աղքատության ու սոցիալական օտարմանը, որով նախատեսում է նման ռիսկի առջև գտնվող մարդկանց թվաքանակը ավելին լինի 20 միլիոնից^[136]:

Եվրամիության այս ընդհանուր ռազմավարական նպատակները անշուշտ հանգեցնելու են փոփոխությունների Եվրահանձնաժողովի քաղաքացիական ծառայության և ընդհանուր կառավարման համակարգի մեջ:

Գործնականում մենք ականատես են մի երևույթի, որը հանգեցնում է ոչ միայն Եվրահանձնաժողովի կառավարման կարգի փոփոխությանը, այլև ընդհանուր Եվրամիություն – անդամ պետություն լիազորությունների վերաբաշխմանը: Նպատակ ունենալով դիմագրավելու Եվրամիության առջև ծառացած բազմաթիվ դժվարություններին (առավելապես տնտեսական բնույթի)՝ անհրաժեշտություն է առաջանում նոր լիազորություն փոխանցելու Եվրամիության ղեկավար մարմիներին, ինչն էլ կառույցն էլ ավելի է մոտեցնում պետության կարգավիճակին: Արդեն իսկ այսօր Եվրամիությունը Եվրահանձնաժողովի նախագահի անձով ներկայացված է միջազգային հարաբերությունների այնպիսի զուտ պետությունների ներգրավվածության կառույցի, ինչպես «Մեծ ութնյակը»: Եվրոպան գնալով համաշխարհային հարաբերություններում փորձում է ներկայանալ միասնական, շատ ավելի նշանակալից ու կշիռ ունեցող ձայնով, իսկ այդ ձայնը իրե չի կարող վերապահել ոչ մի առանձին եվրոպական երկիր՝ ո՛չ Գերմանիան, ո՛չ  Ֆրանսիան, ո՛չ Միացյալ Թագավորությունը, ո՛չ էլ առավել ևս մեկ այլ ԵՄ անդամ պետություն, նման լեգիտիմ իրավունք իրեն կարող է վերապահել միայն մեկ ինստիտուտ՝ Եվրահանձնաժողովը ի դեմս նրա նախագահի:

---

[1] Եվրոպական ընկերակցությունների մասին տե՛ս  Европейские сообщества  Юридический словарь. http://dic.academic.ru/dic.nsf/lower/14667

[2] Մանրամասն տե՛ս Moussis N., Access to European Union law, economics, policies. http://europedia.moussis.eu/books/Book_2/2/4/1/2/index.tkl?all=1&pos=35&fb_source=message

[3] Եվրոպական միություն՝ համպարփակ նկարագիր (ձեռնարկ), Եր. 2006, էջ 54:

[4] Եվրոպական միության ու նրա հիմնական կառույցների մասին տե՛ս Եվրամիության պաշտոնական կայքում http://europa.eu

[5] Եվրոպական խորհրդի մասին տե՛ս կառույցի պաշտոնական կայքում  http://www.european-council.europa.eu

[6]  Եվրոպական միության խորհրդի մասին տե՛ս պաշտոնական կայքը http://www.consilium.europa.eu

[7] Եվրոպական խորհրդարանի պաշտոնական կայք http://www.europarl.europa.eu

[8] ՀՀ ԱԳՆ պաշտոնական կայքում http://mfa.am/hy/international-organisations/EU/

[9] Եվրոպական Միության կառույցների ու ընդհանուր քաղաքականությունը մասին տե՛ս Stephan George, Politics and Policy in the European Union, Third edition, Oxford, 1996.

[10] Տե՛ս ԿՀՎ-ի պաշտոնական կայքը https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ee.html

[11] Եվրոպական ածխի և պողպատի ընկերակցության հիմնադրմանի մասին պայմանագիր. http://europa.eu/legislation_summaries/institutional_affairs/treaties/treaties_ecsc_en.htm

[12] Այս մասին մանրամասն տե՛ս Եվրոպական ինտեգրացման ուսումնասիրության Լյուքսեմբուրգյան կենտրոնի կայքում. http://www.cvce.eu/viewer/-/content/281a3c0c-839a-48fd-b69c-bc2588c780ec/en;jsessionid=DB2E1D955CC29FB450DCCCC7D6468306

[13] Տե՛ս John Peterson and Michael Shackleton, The Institutions of the European Union, Oxford, 2002, էջ 73:

[14] Տե՛ս Европейское экономическое сообщество  Современная энциклопедия. http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc1p/17626

[15] Տե՛ս Եվրատոմի պաշտոնական կայքը http://ec.europa.eu/energy/nuclear/euratom/euratom_en.htm կամ Кашкин С. Ю., Калиниченко П. А., Четвериков А. О. Глава 1 // Введение в право Европейского Союза: учебник / Под ред. Кашкина С. Ю — 3-е изд. М., 2010. — էջ 36

[16] Stephan George, Politics and Policy in the European Union, Third edition, Oxford, 1996. Էջ 1-6:

[17] Եվրոպական միության Խորհրդի լիազորությունների ու ձևավորման մասին տե՛ս http://www.cvce.eu/viewer/-/content/de23700c-e50a-4e0e-a7de-80665e4caf9f/en

[18] Եվրոպական միության մասին պայմանագիրը տե՛ս

http://eur-lex.europa.eu/en/treaties/dat/11992M/htm/11992M.html

[19] Ամստերդամի պայմանագիրը տե՛ս http://www.eurotreaties.com/amsterdamtreaty.pdf

[20] Տե՛ս Եվրամիության պաշտոնական կայքի ինստիտուտցիոնալ մարմիններին վերաբերող բաժինը http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/index_en.htm

[21] Eppink, Derk-Jan,  Life of a European Mandarin: Inside the Commission (1st ed.). Tielt, Belgium: Lannoo. (translator Ian Connerty), 2007 — էջ  221–222:

[22] Ludlow  N. De-commissioning the Empty Chair Crisis: the Community institutions and the crisis of 1965-6, London School of Economics. 2006,  էլեկտրոնային տարբերակը տե՛ս http://web.archive.org/web/20071025203706/http://eprints.lse.ac.uk/2422/01/Decommisioningempty.pdf

[23] Բրյուսելի պայմանագիրը տե՛ս http://www.britannica.com/EBchecked/topic/765619/Brussels-Treaty

[24] Ludlow  N. De-commissioning the Empty Chair Crisis: the Community institutions and the crisis of 1965-6, London School of Economics. 2006,  էլեկտրոնային տարբերակը տե՛ս http://web.archive.org/web/20071025203706/http://eprints.lse.ac.uk/2422/01/Decommisioningempty.pdf

[25] Եվրոպական հանձնաժողովի կազմի մասին տե՛ս http://www.cvce.eu/viewer/-/content/4b39ad5f-6376-44e4-8144-07e1f84647aa/en

[26] Ludlow  N. De-commissioning the Empty Chair Crisis: the Community institutions and the crisis of 1965-6, London School of Economics. 2006,  էլեկտրոնային տարբերակը տե՛ս http://web.archive.org/web/20071025203706/http://eprints.lse.ac.uk/2422/01/Decommisioningempty.pdf

[27] «Մեծ ութնյակի» գագաթնաժողովներին ԵՄ մասնակցության մասին տե՛ս http://www.deljpn.ec.europa.eu/modules/world/g8/?ml_lang=en

[28] Եվրոպական միասնական ակտի մասին տե՛ս http://www.historiasiglo20.org/europe/acta.htm

[29] International Herald Tribune. (21.01.1992), Merritt, Giles. “A Bit More Delors Could Revamp the Commission”.

[30] Paul van Buitenen, Blowing the Whistle: Fraud in the European Commission. Politicos Pub, 2000

[31] Եվրամիության կառավարման խնդիրների շուրջ տե՛ս Marks G., Scharpf F., Schmitter Ph., Governance in the European Union, London 1998:

[32] Марченко М.Н., Дерябина Е.М. Право Европейского союза. Вопросы истории и теории. — “Проспект”, 2010 г. Էջ 192-199:

[33] Եվրահանձնաժողովի կառուցվածքը տե՛ս Европейское право. Право Европейского Союза и правовое обеспечение защиты прав человека: Учебник для вуз / Под ред. Л. М. Энмин. – 2-е изд. – М., 2007, — էջ 160-164:

[34] Տե՛ս John Peterson and Michael Shackleton, The Institutions of the European Union, Oxford, 2002, էջ 82:

[35] Եվրոպական միություն՝ համպարփակ նկարագիր (ձեռնարկ), Եր. 2006, էջ 54-55:

[36] Дэйвис К., Право Европейского Союза: Пер. со 2-го англ. изд. — Киев, 2005. – էջ 124-131 կամ http://ec.europa.eu/about/ds_en.htm

[37] http://ec.europa.eu/atwork/collegemeetings/index_en.htm

[38] http://ec.europa.eu/about/ds_en.htm

[39] http://ec.europa.eu/atwork/index_en.htm

[40] http://europa.eu/about-eu/institutions-bodies/european-commission/index_en.htm

[41] Европейское право. Право Европейского Союза и правовое обеспечение защиты прав человека: Учебник для вуз / Под ред. Л. М. Энмин. – 2-е изд. – М., 2007, — էջ 167:

[42] Եվրոպական միություն՝ համապարփակ նկարագիր (ձեռնարկ), Եր. 2006, էջ 58-59

[43] Եվրահանձաժողովի լիազորությունների մասին մանրամասն տե՛ս Европейское право. Право Европейского Союза и правовое обеспечение защиты прав человека: Учебник для вуз / Под ред. Л. М. Энмин. – 2-е изд. – М., 2007, — էջ 167-169:

[44] ՀՀ-ում ԵՄ պատվիրակության կայք` http://www.delarm.ec.europa.eu

[45] Տե՛ս   Энтин  Л.М.  Европейское Право, Москва, 2000, էջ 250,  ինչպես վկայակոչված  Ղազինյան  Ա.Գ., Եվրոպական Հանձնաժողով.Իրավական Կարգավիճակի Հիմնահարցեր, Երևան, 2003, էջ 192:

[46] Պրոդիի հաննձաժողովի գործունեության սկզբում ԵՄ 15  անդամ երկրներից խոշորագույնները (Ֆրանսիա, Գերմանիա, Իտալիա, Միացյալ Թագավորություն և Իսպանիա) ունեին երկուական ներկայացուցիչ: 2004թ. հաստատված կարգով  հավասարապես բոլոր անդամ երկրները ստանում էին մեկ տեղ, այսինքն հանձնաժողովականների թիվը հասցվեց 15-ի: Նույն թվականին տեղի ունեցավ Եմ ընդլայնում, անդամ դարձան ևս 10 երկրներ, դրանով իսկ հանձնաժողովականների թիվը հասցվեց 25-ի:

[47] Ամստերդամի պայմանագիրը տե՛ս http://eulaw.edu.ru/documents/articles/amsterd_dogovor.htm

[48] Տե՛ս «Commentary: Romano Prodi: Europe’s First Prime Minister?» հոդվածը (հեղինակ John Rossant) http://www.businessweek.com/1999/99_39/b3648256.htm

[49]Տե՛ս Եվրոպական կենտրոնական բանկի պաշտոնական կայքը http://www.ecb.int/home/html/index.en.html

[50] Romano Prodi President of the European Commission The first Commission of the new Europe European Parliament Strasbourg, 5 May 2004 http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=SPEECH/04/225&format=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en

[51] Հանձնաժողովի Սպիտակ թղթերը որոշակի ոլորտում Համայնքի գործողությունների համար առաջարկություններ պարունակող փաստաթղթեր են: Որոշ դեպքերում նրանք հաջորդում են եվրոպական մակարդակում խորհրդակցություններ սկսելու նպատակով հրապարակված Կանաչ փաստաթղթերին: Օրինակ՝ ներքին շուկայի ամբողջացման մասին, աճի, մրցունակության և զբաղվածության, Կենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայի ասոցիացիոն երկրներում ներքին շուկային առնչվող օրենքների համապատասխանեցման Սպիտակ փաստաթղթերը: Խորհրդի կողմից համապաստախան կերպով ընդունվելուց հետո Սպիտակ փաստաթուղթը կարող է Միության համար համապատասխան ոլորտում գործողությունների ծրագրի վերածվել:

[52] Տե՛ս Commission of the European Communities (2000) Reforming the Commission: White

Paper, Vol. I, COM(2000) 200 final/2.

[53] Նույն տեղում էջ 6

[54] Commission of the European Communities (2001) European Governance: A White

Paper, COM (2001) 428 final.

[55] Prodi, R. (1999), Speech to the European Parliament of 14 September 1999.

[56] Prodi, R. (1999), The European Union and the challenge of the 21st Century , 21st Forum

on Financial Policy and Taxation, Karlsruhe, 12 november 1999

[57] Commission of the European Communities (2000) Reforming the Commission: White

Paper, Vol. I, COM(2000) 200 final/2.էջ. 6

[58] Commission of the European Communities (2000) Reforming the Commission: White

Paper, Vol. I, COM(2000) 200 final/2.էջ. 6

[59] Տե՛ս Public Policy and Administration Volume 19 No. 3 Autumn 2004 // Bearfield N. D., Reforming the European Commission: Driving Reform from the Grassroots            

[60] Commission of the European Communities (1992) From the Single Act to Maastricht and

Beyond, The Means to Match our Ambitions, COM (1992) 2000 final.

[61] Commission of the European Communities (2000) Reforming the Commission: White

Paper, Vol. I, COM(2000) 200 final/2.էջ 8

[62] Տերմինը շրջանառության մեջ է դրել Կապլանը:

[63] Commission of the European Communities (2000) Reforming the Commission: White

Paper, Vol. I, COM(2000) 200 final/2.էջ  9-10.

[64] Նույն տեղում էջ 18 -23.

[65] Նույն տեղում էջ 10

[66] Նույն տեղում էջ 19

[67] Commission of the European Communities (2000) Reforming the Commission: White

Paper, Vol. I, COM(2000) 200 final/2.էջ  21

[68] Commission of the European Communities (2000) Reforming the Commission: White

Paper, Vol. I, COM(2000) 200 final/2.էջ 21-22

[69] Նույն տեղում էջ 12-19:

[70] Տե՛ս Financial Times, 28 February 2001 // Levy, R. (2002) Modernising EU Programme Management, Public Policy and Administration 17(1), 2002 էջ 80

[71] Levy, R. (2002) Modernising EU Programme Management, Public Policy and Administration 17(1), 2002 էջ 80

[72] Commission of the European Communities (2003) Progress review of reform, COM (2003) 40 final/2.

[73] Ellinas, A. and Suleiman, E. (2007) Reforming the Commission: Has the pendulum swung too far? In European Union Studies Association (EUSA), Biennial Conference, 2007 (10th), May 17-19, 2007, Montreal, Canada, 2007էջ.7

[74] Commission of the European Communities (2003) Progress review of reform, COM (2003) 40 final/2

[75] Levy, R. European Commission overload and the pathology of management reform: garbage cans, rationality and risk aversion, Public Administration Vol. 84, No. 2, 2006. էջ 429

[76] Commission of the European Communities (2004) Completing the reform mandate:

Progress report and measures to be implemented in 2004 , COM(2004) 93 final.

[77] Ellinas, A. and Suleiman, E. (2007) Reforming the Commission: Has the pendulum swung too far? In European Union Studies Association (EUSA), Biennial Conference, 2007 (10th), May 17-19, 2007, Montreal, Canada, 2007 էջ.8

[78] Նույն տեղում էջ 2

[79] Commission of the European Communities (2000) Reforming the Commission: White

Paper, Vol. I, COM(2000) 200 final/2.

[80] Ellinas, A. and Suleiman, E. (2007) Reforming the Commission: Has the pendulum swung too far? In European Union Studies Association (EUSA), Biennial Conference, 2007 (10th), May 17-19, 2007, Montreal, Canada, 2007էջ.13

[81] Christiansen, T. and Gray, M. (2004) The European Commission in a Period of Change:

A New Administration for a New European Union? Eipascope Vol. 3, 2004, էջ.21:

[82] http://ec.europa.eu/governance/contrib_landstig_en.pdf

[83] http://centers.law.nyu.edu/jeanmonnet/papers/01/012401.html

[84] European Commission. Reforming the Commission, A Սպիտակ փաստաթուղթ, part I, COM, 2000, http://www.europea.eu.int.comm/off/white/reform/index_en.htm

[85] Եվրամիությանն առնչվող պայմանագրերը տե՛ս http://eur-lex.europa.eu/en/treaties/index.htm

[86] Նիցի պայմանագրի տեքստը տե՛ս

http://www.cvce.eu/obj/european_navigator-en-7ceddc3f-08bb-4794-90a3-281f03540a5b կամ http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=MEMO/03/23&format=HTML&aged=0&language=EN&guiLanguage=en

[87] Peterson J. and Shackleton M., The Institutions of the European Union 2nd edn, Oxford: Oxford University Press, 2002, էջ 85:

[88] Spence D., The European Commission, Brussels, 2005, էջ 507:

[89] Follesdal A. The Future Soul of Europe: Nationalism or Just Patriotism? http://www.sv.uio.no/arena/english/research/publications/arena-publications/workingpapers/working-papers2000/wp00_7.htm

[90] Peterson J. and Shackleton M., The Institutions of the European Union 2nd edn, Oxford: Oxford University Press, 2002:

[91] Spence D., The European Commission, Brussels, 2005, էջ 508:

[92] Տե՛ս նույն տեղում:

[93] Trondal J. The ‘Parallel Administration’ of the European Commission National Officials in European Clothes? http://www.sv.uio.no/arena/english/research/publications/arena-publications/workingpapers/working-papers2001/wp01_25.htm

[94] Spence D., The European Commission, Brussels, 2005, էջ 508:

[95] Բարոզուի հանձնաժողովի անդամների ու գործունեության մասին մանրամասն տե՛ս http://ec.europa.eu/archives/commission_2004-2009/index_en.htm

[96] http://www.eubusiness.com/topics/institutions/061030195210.8xn2knok

[97] http://www.euractiv.com/enlargement/socialists-criticise-new-commissioner-portfolio/article-159715

[98] “The Denationalization of Cabinets in the European Commission” // Journal of Common Market Studies (4 Vol. 48 No. 4, էջ 775-786):

[99] Spence D., The European Commission, Brussels, 2005, էջ 506:

[100] http://www.tellbarroso.eu

[101] http://euobserver.com/843/24370

[102] Եվրոպական միություն՝ համապարփակ նկարագիր (ձեռնարկ), Եր. 2006, էջ 56 կամ

Governance Statement of the European Commission, Brussels, 30 May 2007 // http://ec.europa.eu/atwork/synthesis/doc/governance_statement_en.pdf

[103] AD – անգլերեն administrator՝  կառավարիչ, ադմինստրատոր  բառի հապավումն է:

[104] AST – անգլերեն assistant՝ օգնական, ասիստենտ բառի հապավումն է:

[105] Eppink, Derk-Jan; Ian Connerty (translator) (2007). Life of a European Mandarin: Inside the Commission (1st edition ed.). Tielt, Belgium: Lannoo էջ 37:

[106] Մանրամասն տե՛ս http://ec.europa.eu/civil_service/job/index_en.htm

[107] Eppink, Derk-Jan; Ian Connerty (translator) (2007). Life of a European Mandarin: Inside the Commission (1st edition ed.). Tielt, Belgium: Lannoo էջ 37:

[108] http://www.euractiv.com/future-eu/interview-european-commission-secretary-general-catherine-day/article-158149

[109] http://ec.europa.eu/civil_service/about/figures/index_en.htm

[110] http://www.guardian.co.uk/theguardian/2009/dec/21/richard-mayne-obituary

[111] Տե՛ս Eppink, Derk-Jan; Ian Connerty (translator) (2007). Life of a European Mandarin: Inside the Commission (1st edition ed.). Tielt, Belgium: Lannoo

[112] Տե՛ս Distribution of officials and temporary agents by Directorate General and nationality // http://ec.europa.eu/civil_service/docs/europa_sp2_bs_nat_x_dg_en.pdf  Եվրահանձնաժողովի աշխատակազմի այս կամ այն չափանիշով բաշխվածության, ինչպես նաև Աշխատակազմի աշխատանքների կարգավորման մասին առավել մանրամասն տե՛ս http://ec.europa.eu/civil_service/about/figures/index_en.htm էջի բաժիններում:

[113] The Staff Regulations of officials and the conditions of employment of other servants of the European Communities // http://ec.europa.eu/civil_service/docs/toc100_en.pdf

[114] Council Regulation (EC, EURATOM) No 723/200, Annex I, Amendment 60 //

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2004:124:0001:0118:EN:PDF

[115] Տե՛ս նույն տեղում

[116] Տե՛ս նույն տեղում

[117] http://www.euractiv.com/pa/eu-civil-servant-pay-row-goes-court/article-188646

[118] Մանրամասն տե՛ս The 2004 Enlargement and Commission Recruitments // Final Report http://ec.europa.eu/civil_service/docs/qabd_1946_eu-10_recruitments_en.pdf

[119] Էրասմուս Մունդու ծրագրի ու այդ ծրագրում Հասյատանի ներգրավվածության մասին տե՛ս Տեմպուս ծրագրի հայկաստանյան ազգային գրասենյակի կայքում http://tempus.am/index.php?option=com_content&view=article&id=1362&Itemid=666&lang=en

[120] Լիսաբոնի պայմանագիրը մանրամասն տե՛ս http://ec.europa.eu/avservices/services/showShotlist.do?out=PDF&lg=En&filmRef=i-055938

[121] http://europa.eu/lisbon_treaty/index_en.htm

[122] http://mfa.am/hy/international-organisations/EU/

[123] http://eulaw.ru/treaties/lisbon

[124] Egeberg M., The European Comission — the evolving EU executive http://www.sv.uio.no/arena/english/research/publications/arena-publications/workingpapers/working-papers2002/wp02_30.htm

[125] Եվրոպամիության անդամ երկրների կառավարությունների պարտքերի մասին տե՛ս http://epp.eurostat.ec.europa.eu/statistics_explained/index.php/Structure_of_government_debt

[126] Arato K., Kaniok P., Euroscepticism and European Integration. CPI/PSRC. էջ 162:

[127] http://www.europeanvoice.com/article/2008/10/barroso-wins-backing-for-second-term/62730.aspx

[128] http://www.euronews.net/2009/11/27/barroso-names-new-eu-commission-team/

[129] http://euobserver.com/18/29436

[130] http://mfa.am/hy/international-organisations/EU/

[131] Spence D., The European Commission, Brussels, 2005, էջ 511:

[132] Peter Van der Hoek M., Handbook of Public Administration and Policy in the European Union, 2005, էջ 167:

[133] http://www.europeum.org/doc/pdf/884.pdf

[134] Այդ մասին մանրամասն տե՛ս Peterson J. and Shackleton M., The Institutions of the European Union 2nd edn, Oxford: Oxford University Press, 2002:

[135] Այդ մասին մանրամասն տե՛ս Communication to the Commission on the strategy on equal opportunities for women and men within the European Commission (2010 – 2014) // http://ec.europa.eu/civil_service/docs/equal_opp/strategie_1554_en.pdf

[136] http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/europe_2020_indicators/headline_indicators