Ձևավորումը –  Հավաքական անվտանգության  մասին  պայմանագիրը  ստորագրվել  է  1992  թ.  մայիսի  15-ին:  Պայմանագրի  համաձայն  մասնակից  պետությունները  համատեղ  ջանքերով  դիմակայում  են,  իսկ  անհրաժեշտության  դեպքում  նաև  վերացնում  են,  իրենց  ինքնիշխանությանը  և  տարածքային  ամբողջականությանն  ուղղված  ռազմական  սպառնալիքը:

2002  թ.  Պայմանագիրը  փոխակերպվեց  Հավաքական  անվտանգության  մասին  պայմանագրի  կազմակերպության,  որի  գործունեության  հիմնական  հարթություններն  են.  անդամ  պետությունների  արտաքին  քաղաքականության  համադրումը,  ռազմական  ու  ռազմատեխնիկական  համագործակցությունը  և  ժամանակակից  սպառնալիքներին  ու  մարտահրավերներին  դիմակայումը:

Անդամ  երկրները  –  Հայաստանը,  Բելառուսը,  Ռուսաստանը,  Ղազախստանը,  Ղրղզստանը,  Տաջիկստանը:

Կառուցվածքը  –  ՀԱՊԿ  մարմիններն  են  Հավաքական  անվտանգության  խորհուրդը  (պետությունների  ղեկավարների  ձևավաչափ),  ՀԱՊԿ  արտգործնախարարների  խորհուրդը,  ՀԱՊԿ  պաշտպանության  նախարարների  խորհուրը,  ՀԱՊԿ  անդամ  երկրների  անվտանգության  խորհուրդների  քարտուղարների  հանձնաժողովը:

Կազմակերպության  հավաքական  ուժերի  և  միջոցների`  անդամ  պետությունների  անվտանգության  ապահովման  համար  անհրաժեշտ  պատրաստությունը  ստուգելու  նպատակով,  պարբերական  հիմքով  անց  են  կացվում  համապատասխան  զորավարժություններ:

2009  թ.  փետրվարի  4-ին  Հավաքական  անվտանգության  խորհրդի  արտահերթ  նստաշրջանում  որոշում  կայացվեց`  Կազմակերպության  շրջանակներում  օպերատիվ  արձագանքման  հավաքական  ուժեր  ստեղծելու  վերաբերյալ,  որոնց  նպատակը  կլինի  անդամ  պետությունների  հանդեպ  ռազմական  ագրեսիայի  կասեցումը,  միջազգային  ահաբեկչության  և  կազմակերպված  հանցավորության  հետ  պայքարի  հատուկ  գործողությունների  անցկացումը,  ինչպես  նաև  բնական  և  տեխնածին  բնույթի  արտակարգ  իրավիճակների  հետևանքների  վերացումը:

ՀԱՊԿ    ռազմա-քաղաքական    դաշինքը    նախատեսված    է    հետխորհրդային    տարածության    երկրների    միջև    հնարավոր    ինտեգրացիոն    նոր    կառույցի    համար    ռազմական    բաղադրատարրն    ապահովելու    համար:

ՀԱՊԿ-ի    էությունը    պարզաբանելու    համար    հարկավոր    է    այն    դիտարկել    երեք    վեկտորներով`    Ռուսաստանի    տեսանկյունից,    այլ    անդամ    պետությունների    (ՀՀ,    Բելառուս,    Ղազախստան,    Ուզբեկստան,    Ղրղզստան    և    Տաջիկստան)    տեսանկյունից,    մնացած    երկրների    տեսանկյունից:

Ռուսական    տեսանկյուն`    ՀԱՊԿ-ն    ծառայում    է    Ռուսաստանի    աշխարհաքաղաքական    շահերին,    ՀԱՊԿ-ն    Ռուսաստանի    և    նրա    սատելիտների    կազմակերպություն    է:

ՀԱՊԿ-ն    զսպաշապիկ    է    աշխարհաքաղաքական    այլ    բևեռների    հնարավոր    նկրտումների    համար:    Այս    կառույցի    ստեղծմամբ    Ռուսաստանը    փորձում    է    անդամ    երկրներում    իր    վերահսկողության    պահպանման    հենք    ապահովել,    ինչը    զսպում    է    ՆԱՏՕ-ի    ընդլայնումը    դեպի    արևելք`    միաժամանակ    բուֆերային    գոտի    ստեղծելով    ՆԱՏՕ-ին    անդամ    երկրների    և    բուն    ՌԴ    սահմանների    միջև:

ՀԱՊԿ-ն   պայմաններ    է    ստեղծում    հնարավոր    աշխարհաքաղաքական    փոփոխությունների    իրավիճակում    Ռուսաստանի    համար    նվազագույն    կորուստներով    կամ    առավելագույն    ձեռքբերումներով    դուրս    գալու    համար:    Աշխարհաքաղաքական    հնարավոր    այլընտրանքային    զարգացումների    դեպքում    ՀԱՊԿ-ն    կարող    է    Ռուսաստանին        ապահովության    որոշակի    երաշխիքներ    տրամադրել:    Մասնավորապես`

• Եթե    եվրոպական    ինտեգրացման    վեկտորը    ձախողվի,    ապա    բացառված    չէ,    որ    ՀԱՊԿ-ին    անդամագրվեն    Արևելյան    և    անգամ    Կենտրոնական    Եվրոպայի    երկրներ:
• Եթե    հանգամանքների    բերում    Չինաստանը    չափազանց    բուռն    զարգացում    ապահովի,    ինչը    նրա    ամբիցիաները    կկրկնապատկի,    չի    բացառվում    նաև    ՀԱՊԿ-ՆԱՏՕ    հնարավոր   դաշնակցության    ապահովումը`    որպես    ընդհանուր    Հյուսիսային    դաշինք:
• Եթե    աշխարհաքաղաքական    զարգացումներն    ավելի    սերտացնեն    Ռուսաստանի    և    Չինաստանի    հարաբերությունները,    մասնավորապես    Համագործակցության    Շանհայյան    կազմակերպության    շրջանակներում,    ապա    բացառված    չէ    ՀԱՊԿ-ի    վերածումը    էլ    ավելի    հզոր    կառույցի`    Չինաստանի,    իսկ    հետագայում    նաև    Հնդկաստանի    հնարավոր    անդամագրմամբ:
• Եթե    հնարավոր    համարենք    Իրանի    անդամակցությունը    այս    կառույցին,    ապա    դա    կնշանակի    ուղիղ    մարտահրավեր    Արևմուտքին,    մասնավորապես    ԱՄՆ-ին:    Ինչն    էլ    կհանգեցնեն,    եթե    ոչ    որոշակի    առճակատման,    ապա    գոնե    հարաբերությունների    սառեցման:
• ՀԱՊԿ-ն    կարող    է    նաև    զսպիչ   հանդես    գալ    արմատական    մահմեդական    հնարավոր    նկրտումների    պարագայում:

Այլ    անդամ    պետությունների    տեսանկյունից`    ՀԱՊԿ    անդամ    մնացած    պետություններին    անհրաժեշտ    է    այս    դաշնակցությունը    զուտ    Ռուսաստանի    միջոցով    իրենց    անվտանգության    ու    զարգացման    խնդիրներն    ապահովելու    համար:    Մասնավորապես    ՀԱՊԿ-ն    անհրաժեշտ    է    այնքանով,    որքանով    յուրաքանչյուր    առանձին    անդամ    երկիր    որոշակի    տարածքային    խնդիրներ    ունի    մեկ    այլ    երկրի    հետ,    իսկ    ՀԱՊԿ-ն    երաշխիք    է    հնարավոր    ռազմական    զարգացումների    դեպքում:

Այլ    երկրների    տեսանկյունից`    ՀԱՊԿ-ն    չի    կարող    դիտարկվել    որպես    մրցակից    ՆԱՏՕ-ին,    ինչպես   Վարշավյան    պակտի    կազմակերպությունն    էր,    քանի    որ    պոտենցյալ    ներուժը    նշված    երկու    բևեռների    միջև    չափազանց    տարբեր    է:    Այլ    երկրները    ՀԱՊԿ-ն    համարում    են    Ռուսաստանի`    որպես    աշխարհաքաղաքական    բևեռի    վերականգնման    թերևս    դեռևս    չհաջողված    փորձ,    բայց    որի    հնարավոր    վտանգը    դեռ    չկա:    Քանի    դեռ    Ռուսաստանը    աշխարհաքաղաքական    կշիռ    է    ներկայացնում,    այս    կազմակերպությունը    կշարունակի    իր    գոյությունը: